همه چیز در مورد فشار خون بالا

فشار خون بالا یک بیماری شایع است که امروزه با تغییر سبک زندگی افراد زیادی به آن مبتلا می شوند. همواره یک نگرانی بزرگ در مورد فشار خون بالا این است که آن را حس نمی کنید و ممکن است اصلا متوجه نباشید که مبتلا به فشار خون بالا هستید. ابتلا به فشار خون بالا می تواند خطر بیماری قلبی، سنگ کلیه، سکته مغزی یا آنوریسم را افزایش دهد. در صورت ابتلا به فشار خون بالا هم تغییرات زیادی در سبک زندگی می توان اعمال کرد تا منجر به کاهش فشار خون گردد.

برنامه غذایی سرشار از میوه‌ها و سبزی‌ها، لبنیات کم چرب، غلات کامل و آجیل ها و همچنین محدود در گوشت قرمز و قندهای اضافه شده می تواند بسیار کمک کننده باشد. چنین برنامه غذایی تأکید بیشتری بر دریافت بالای مواد معدنی پتاسیم، کلسیم و منیزیم است. علاوه بر پیروی از چنین برنامه‌های غذایی، کاهش وزن و افزایش ورزش و فعالیت بدنی می توانند روش‌های مناسب دیگری برای کاهش فشار خون باشد. همواره به این نکته مهم توجه داشته باشید که تنها یک غذا نمی تواند جادویی عمل کند و مشکل‌تان را به کلی برطرف کند، بلکه این ترکیبی از چندین غذا و مواد مغذی است که تأثیرگذار خواهد بود.

در این مقاله، غذاهایی را به شما معرفی خواهیم کرد که تأثیر ویژه ای بر کاهش فشار خون دارند.

از کجا بفهمیم فشار خون بالا داریم؟

فشار خون به کمک دو عدد اندازه گیری و بیان می شود. به عنوان مثال گفته می شود “فشار خون ۱۲۰ روی ۸۰” یا “فشار خون ۱۲ روی ۸”.

1. عدد اول فشار خون سیستولیک بوده و نشان دهنده حداکثر فشار خونی است که بر اثر ضربان قلب در شریان ها به وجود می آید.
2. عدد دوم فشار خون دیاستولیک بوده و نشان دهنده حداقل فشار خون موجود در شریان ها است و زمانی را نشان می‌دهد که قلب در حال استراحت و پر شدن مجدد است.

تعاریف و طبقه‌بندی فشار خون نرمال و فشار خون بالا به شرح زیر می‌باشد:

1. فشار خون نرمال و سالم: فشار خون سالم مساوی یا کم‌تر از ۱۲۰/۸۰ میلی متر جیوه است.
2. فشار خون افزایش یافته: فشار سیستولیک بین ۱۲۰ تا ۱۲۹ میلی متر جیوه و فشار دیاستولیک کم‌تر از ۸۰ میلی متر جیوه است. پزشکان معمولا این نوع فشار خون را با دارو درمان نمی‌کنند. در عوض، پزشک توصیه خواهد کرد که با تغییر شیوه زندگی، میزان فشار خون خود را کاهش دهید.
3. پرفشاری خون مرحله ۱ (پرفشاری خون خفیف): فشار سیستولیک بین ۱۳۰ تا ۱۳۹ میلی متر جیوه و فشار دیاستولیک بین ۸۰ تا ۸۹ میلی متر جیوه است.
4. پرفشاری خون مرحله ۲ (پرفشاری خون شدید): فشار سیستولیک ۱۴۰ میلی متر جیوه یا بالاتر و فشار دیاستولیک ۹۰ میلی متر جیوه یا بالاتر است.

علت بالا رفتن ناگهانی فشار خون

دانستن علت بالا رفتن ناگهانی فشار خون از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. زیرا این عارضه منجر به ایجاد عوارض جبران ناپذیری بر روی قلب که مهم‌ترین و حیاتی ترین ارگان بدن است، می‌گردد. فشار خون در هر سطح بر سلامت فرد تأثیر می گذارد. حدود ۲۰ درصد از مردم از ابتلا به این بیماری آگاه نیستند، زیرا تا حد زیادی بدون علامت است. علل شایع بالا رفتن ناگهانی فشار خون عبارتند از:

1. مصرف کافئین
2. برخی داروهای خاص (مانند داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی) یا ترکیبی از داروها
3. ابتلا به بیماری‌های مزمن کلیوی
4. مصرف کوکائین
5. اختلالات عروقی
6. غدد فوق کلیوی بیش فعال
7. فشار خون بالا مربوط به بارداری
8. سیگار کشیدن
9. استرس و اضطراب
10. مشکلات تیروئید (مانند پرکاری غده تیروئید)

علائم فشار خون بالا

در بسیاری از موارد، بیماری فشارخون بالا، دارای نشانه یا علائم خاصی نمی باشد. در چنین مواردی تنها راه تشخیص بالا بودن فشارخون، اندازه گیری آن است. اندازه گیری فشارخون یکی از اولین کارهایی است که پزشکان هنگام معاینه بیماران‌شان در هر نوبت انجام می دهند و این کار نقش مهمی در تشخیص به موقع این بیماری دارد. از بین هر چهار نفر احتمال دارد یک نفر مبتلا به فشارخون بالا باشد. بنابراین، اندازه گیری مرتب فشارخون حداقل هر شش ماه یک مرتبه، به همه افراد توصیه می شود. بعضی از افرادی که فشار خون بسیار بالایی دارند، اوائل صبح، گاهی سردردی احساس می کنند که کم کم در طول روز از درد آن کاسته شده و بر طرف می‌شود. به طور کلی، بعضی علائم فشارخون بالا شامل سردرد، سرگیجه، تپش قلب، خستگی و بی حالی، کم شدن دید یا تاری آن (ضعیف شدن چشم)، درد قفسه سینه، مشاهده خون داخل بینی یا ادرار، تنگی نفس شدید، کرختی و مور مور شدن دست و پاها، تهوع و استفراغ و… می‌باشد.

خطرات و عوارض فشار خون بالا

از آن جا که فشار خون بالا یک بیماری خاموش است، می‌تواند بدون بروز هیچ نشانه‌ای، به دیگر اعضای بدن آسیب رساند. عوارض پرفشاری خون شامل موارد زیر است:

• شریان‌های آسیب دیده:شریان‌های سالم، انعطاف پذیر و قوی هستند. بنابراین، خون به راحتی در رگ‌ها جریان دارد. فشار بالای خون باعث می‌شود که شریان‌ها سفت‌تر ، تنگ‌تر و انعطاف‌پذیری کم‌تری داشته باشند. در نتیجه چربی‌ها در شریان‌ها ذخیره شده و باعث اختلال در جریان خون می‌شوند. در نهایت این امر می‌تواند به افزایش فشار خون، انسداد رگ‌ها و حتی حمله قلبی یا سکته مغزی منجر شود.
• آسیب دیدن قلب:فشار خون بالا می‌تواند به بزرگ شدن قلب منجر شود. این وضعیت احتمال ابتلا به موارد زیر را افزایش خواهد داد:

1. نارسایی قلبی
2. آریتمی
3. مرگ ناگهانی قلب
4. حمله قلبی

• آسیب دیدن مغز: فشار خون بالا می‌تواند باعث کاهش منبع خون در مغز شود و انسداد موقت جریان خون به مغز، باعث بروز سکته مغزی می‌شود. همچنین در موارد حاد می‌تواند به سکته مغزی منجر شود. همچنین، به یاد داشته باشید که با داشتن یک رژیم غذایی سالم، حفظ وزن مناسب، انجام فعالیت‌های بدنی و چکاپ منظم فشار خون، می‌توانید احتمال ابتلا به این عراضه را کاهش دهید.
• بیماری‌های کلیوی: کلیه های انسان برای پالایش مواد زائد از خون طراحی شده اند. همچنین، آن ها الکترولیت ها را تنظیم می کنند و از طریق ادرار مایعات اضافی را از بدن خارج می کنند. فشار خون بالا به صورت مستقیم بر عملکرد کلیه ها تأثیر منفی می‌گذارد. این بیماری جریان خون به کلیه ها را محدود نموده و آن ها را وادار می سازد سخت‌تر کار کنند. با گذشت زمان، این شرایط افت شدید در عملکرد کلیه ها را به همراه دارد زیرا جریان اکسیژن و مواد مغذی به این اندام ها کاهش می یابد. همچنین، شریان هایی که اطراف کلیه ها قرار گرفته اند ممکن است باریک شوند. این شرایط توانایی آن ها در حذف مواد زائد را کاهش می‌دهد و می تواند موجب یک آسیب غیر قابل جبران شود.
• بیماری‌های چشم: بیشتر افراد حتی نمی توانند تصور کنند فشار خون بالا تا چه اندازه می تواند به سلامت چشم های آن ها آسیب وارد کند. با این وجود، جریان خون محدود شده به هر بخش از بدن انسان می تواند موجب آسیب رگ های خونی در شبکیه چشم شود. بیماران مبتلا به فشار خون بالا معمولا به آرامی به بیماری های چشم مبتلا می شوند. این بیماری ها با نشانه‌های شایع آغاز می شوند که از آن جمله می توان به التهاب، تاری دید، و از دست دادن وضوح بینایی اشاره کرد.

نظر سرکار خانم پروفسور فاطمه حیدیر در مورد پرفشاری خون:

رژیم غذایی برای فشار خون بالا

غذاهای مفید جهت کنترل فشار خون عبارتند از:

• خوردن خوراکی هایی با چربی، نمک و کالری کم
• استفاده از سبزی‌ها و میوه‌های تازه
• استفاده از آبلیمو به جای سس های پرکالری
• مصرف روغن و کره به مقدار کم
•  مصرف شیر، ماست و لبنیات کم چرب
•  گوشت بدون چربی
•  مرغ و بوقلمون بدون پوست
• غلات آماده کم نمک
• پنیرهای کم نمک و کم چرب
• سبزی‌های سرشار از پتاسیم
• غلات کامل و تصفیه نشده
• آجیل های بی نمک که سرشار از مواد معدنی هستند

چه غذاهایی نباید مصرف نشود؟

• کره و مارگارین
• سس های سالاد
• گوشت های پرچرب
• تمام فرآورده‌های لبنی پرچرب
• غذاهای سرخ کردنی
• میان وعده های شور و پر نمک
• سوپ های کنسروی

مواد غذایی برای کاهش فشار خون

با گذشت زمان، فشار خون بالا می‌تواند باعث آسیب عروق خونی و در نهایت منجر به بیماری‌های قلبی، کلیوی، سکته مغزی و سایر مشکلات گردد. فشار خون بالا “قاتل خاموش” نامیده می‌شود، زیرا هیچ علامتی ایجاد نمی‌کند و می‌تواند سال‌ها بدون توجه و بدون درمان بماند. بسیاری از عوامل خطر ایجاد فشار خون بالا مانند سن، سابقه خانوادگی، جنسیت و نژاد از کنترل فرد خارج می‌باشند. اما عواملی نیز وجود دارد که می‌توان آن‌ها را کنترل نمود، از جمله ورزش و رژیم غذایی. برخی مواد غذایی که مصرف آن‌ها می‌تواند به کنترل فشار خون کمک کند، عبارتند از:

• سبزی‌ها: پتاسیم به کلیه‌ها کمک می‌کند تا از سدیم اضافی بدن خود خلاص شوند، و این نیز به نوبه خود فشار خون را کاهش می‌دهد. سبزی‌های پهن برگ که پتاسیم زیادی دارند، شامل مواردی مانند اسفناج است. بهتر است سبزی‌ها را تازه مصرف کنید زیرا سبزی‌های کنسرو شده اغلب سدیم اضافه دارند.
• انواع توت‌ها: انواع توت‌ها، به خصوص زغال اخته، سرشار از ترکیبات طبیعی به نام فلاونوئید‌ها هستند. یک مطالعه نشان داد که مصرف این ترکیبات می‌تواند از فشار خون بالا جلوگیری نموده و به کاهش فشار خون کمک کنند. زغال اخته، تمشک و توت فرنگی را می‌توان به راحتی به رژیم غذایی اضافه نمود.
• چغندر قرمز: چغندر سرشار از نیتریک اکسید است، که می‌تواند به باز شدن رگ‌های خونی و کاهش فشار خون کمک کند. محققان همچنین دریافتند که نیترات موجود در آب چغندر در طی ۲۴ ساعت فشار خون را کاهش می‌دهد. می‌توانید آب چغندر را بخورید یا آن را پخته و پوره آن را مصرف کنید. البته باید این نکته مهم را در نظر داشته باشید که در مصرف این ماده غذیی زیاده‌روی نکنید.
• جو دوسر: بلغور جو دوسر یک گزینه عالی برای کاهش فشار خون می‌باشد. خوردن بلغور جو دوسر برای صبحانه یک روش عالی برای سوخت رسانی به بدن است. جو دوسر گزینه‌ای محبوب برای صبحانه است.
• موز: خوردن غذا‌هایی که سرشار از پتاسیم هستند، بهتر از مصرف مکمل‌ها است. به این منظور، می‌توان یک موز را به درون غلات یا جو دوسر خود خرد کنید. همچنین می‌توانید یک موز را به همراه یک تخم مرغ آب پز برای صبحانه یا میان وعده میل نمایید.
  • سیر: سیر با افزایش مقدار نیتریک اکسید در بدن می‌تواند به کاهش فشار خون بالا کمک کند. نیتریک اکسید برای کاهش فشار خون یا تسهیل حرکت خون در شریان‌ها به کاهش فشار خون کمک می‌کند.
• شکلات تلخ: گزارش شده خوردن شکلات تلخ با کاهش خطر بیماری قلبی عروقی و فشار خون بالا همراه است.
• روغن زیتون: روغن زیتون نمونه‌ای از چربی سالم است. این ماده حاوی پلی فنول بوده که ترکیبات ضد التهابی دارد و می‌تواند به کاهش فشار خون کمک کند.

رژیم غذایی DASH:

رژیم غذایی DASH که اثر بخشی آن در حفظ فشار خون در محدوده سلامت و کنترل فشار خون بالا ثابت شده است، رژیمی با ویژگی‌های زیر است:

• میوه‌ها و سبزی‌ها (به مقدار حداقل ۹-۸ واحد در روز)، غلات کامل و سبوس دار (به مقدار ۶-۵ واحد در روز)، محصولات لبنی بدون چربی و کم چرب (۳-۲ واحد در روز)، لوبیا و سایر حبوبات (حداقل ۵ بار در هفته)، مصرف گوشت کم چرب (به ۱ تا ۲ بار در هفته محدود شود) و به جای آن از ماکیان بدون پوست استفاده شود و مصرف ماهی‌‌های چرب حداقل ۲ بار در هفته که از منابع خوب امگا- ۳ می‌باشد (از قبیل سالمون، آزاد، شاه ماهی و ماهی تن).
• در عین حال تا حد امکان مصرف اسید‌های چرب اشباع و ترانس و دریافت سدیم در حداقل باشد.
• مصرف شکر و به طور کلی شیرینی‌ها، کیک‌ها، نوشیدنی‌های شیرین و… محدود شود.
• از ویژگی‌های رژیم DASH سادگی و قابل اجرا بودن آن است، در عین حال که رژیمی بسیار متنوع و خوشمزه نیز می‌باشد.
• مطالعات مختلف نشان داده اند، در افرادی که از این رژیم استفاده نمودند، در مقایسه با گروه کنترل (گروهی با رژیم معمول یعنی رژیمی با مصرف بالای گوشت قرمز، نمک و نوشیدنی‌های شیرین) باعث کاهش فشار خون سیستولیک و دیاستولیک می‌شود.
• این رژیم غذایی به جز در بیماران کلیوی (که رژیم غذایی محدود از پتاسیم بایستی داشته باشند)، در تمام بیماران قلبی عروقی، دیابتی و سندرم متابولیک سبب بهبود شرایط سلامت آن‌ها می شود.

منبع:

Krause’s Food and the Nutrition Care Process. Elsevier, 2017.