انواع میگرن‌ها و ارتباط آن با انواع غذاها

به طور کلی، تفاوت بین سردرد و میگرن عمدتا به شدت درد مربوط است. سردرد می تواند ناراحت کننده باشد و ساعت ها تا روزها ادامه یابد. در حالی که میگرن نوعی بیماری عصبی و ناتوان کننده ترین نوع سردرد محسوب می شود، بیش از ۹۰ درصد مبتلایان قادر به کار یا انجام فعالیت های عادی در هنگام حمله میگرن نیستند.

سردرد هر نوع دردی در سر یا صورت است و بیش از ۱۲۰ نوع سردرد وجود دارد که شامل میگرن است. میگرن معمولا شامل درد شدید ضربان دار، به طور معمول در یک طرف سر است و ممکن است از ۴ تا ۷۲ ساعت طول بکشد. علائم اضافی ممکن است شامل حساسیت به نور، صدا و بو، حالت تهوع، استفراغ و اختلال بینایی باشد که به عنوان هاله شناخته می شود.

دردهای میگرنی نبض‌دار و به حدی شدید است که عملکرد فرد را مختل می‌کند. سردردها می‌تواند از لحاظ شدت، فرکانس (دفعات حمله در روز) و استمرار در بین بیماران مختلف بسیار متفاوت باشد.

سردرد میگرنی ممکن است در دوران کودکی شروع شود یا ممکن است تا اوایل بزرگسالی رخ ندهد. زنان بیشتر از مردان آسیب می‌بینند. سابقه خانوادگی یکی از رایج‌ترین علل این بیماری است. سردرد میگرنی می‌تواند موجب درد شدید در عرض چند ساعت تا چند روز شود و می‌تواند بسیار شدید باشد.

میگرن می‌تواند به سه شکل بروز کند

• میگرن کلاسیک: همراه با مقدمه  (aura)
• میگرن متداول: بدون مقدمه
• میگرن پیچیده: علاوه بر این بیماری نوع دیگری از سردرد (مثل سردرد خوشه‌ای یا کششی) نیز همزمان بروز می‌کند.

منظور از مقدمه یا aura حالتی است که قبل از سردرد در برخی افراد بروز می‌کند و به عنوان یک هشدار و زنگ خطر می‌تواند از شروع سردرد در ساعات آتی خبر دهد. دیدن جرقه یا لکه‌های سیاه، حساسیت به نور و صدا، تهوع و علائمی از این قبیل از جمله حالتaura  هستند.

عواملی که می‌توانند موجب آغاز سردرد میگرنی شوند

• برخی غذاها مثل ادویه‌جات
• به هم خوردن الگوی خواب
• تغییرات هورمونی (مثل دوره ماهانه در زنان)
• داروها
• فعالیت فیزیکی کم و یا بسیار زیاد
• محرک بینایی، شنوایی و حتی چشایی
• تغییرات دما
• گرسنگی
• عوامل روانی

از شایع‌ترین نشانه‌ها و علائم میگرن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد

• سر درد در یک سمت سر
• دیدن اشکال مختلف، نقاط روشن یا درخشان از نور
• تهوع و استفراغ
• ضعف یا بی حسی در صورت یا یک طرف بدن
• مشکل صحبت کردن
• حرکات غیر قابل کنترل یا حرکات دیگر
• تاری دید
• نوسان خلق
• گیجی
• سر گیجه
• ضعف

عوامل خطر ایجاد کننده حمله میگرنی

• سابقه خانوادگی: اگر یک عضو خانواده شما میگرن داشته باشد شما در خطر ابتلا به آن هستید.
• سن: میگرن می‌تواند در هر سنی آغاز شود، هر چند اولین بار اغلب در دوران نوجوانی اتفاق می‌افتد. خطر ابتلا به میگرن با افزایش سن بیشتر می‌شود.
• جنسیت: زنان سه بار بیشتر احتمال دارد که میگرن داشته باشند.
• تغییرات هورمونی: اگر شما یک زن مبتلا به میگرن هستید، ممکن است متوجه شوید که سردرد شما درست قبل یا بعد از شروع قاعدگی شروع می‌شود. این بیماری به طور کلی بعد از یائسگی بهبود می‌یابد.
• استرس
• سیگار کشیدن

میگرن درد کلافه کننده‌ای است که می‌تواند به تعداد ساعت‌ها و روزهایی که حضور دارد، مانع کار و فعالیت روزمره افراد شود. متأسفانه هنوز برای این بیماری درمان قطعی پیدا نشده است و داروهای موجود در بازار هم صرفا مسکن‌هایی هستند که گاهی می‌توانند منجر به کاهش درد شوند. به همین دلیل مهم است نسبت به این بیماری آگاهی لازم داشته باشید و از بایدها و نبایدهایش آگاه شوید. یکی از این بایدها و نبایدها خوراکی‌هایی است که باعث پیشگیری از میگرن یا بروز آن می‌شوند.

در این مقاله، مواد غذایی مفید و مضر در میگرن معرفی می‌شوند.

مواد غذایی مفید برای میگرن

• میوه‌ها و سبزی‌ها

مصرف انواع سبزی ها به این بیماران در حفظ سلامت کلی و حتی آرامش کمک می کند و باید آن را در برنامه غذایی شان بگنجانند و به جز مرکبات که در برخی مبتلایان می تواند محرک باشد، باید سه تا پنج وعده میوه در روز مصرف کنند.

• اسیدهای چرب امگا-۳

خیلی از مطالعه ها، اثر بسیار مثبت و مفید اسیدهای چرب امگا-۳ را در کنترل حمله ها و بهبود کسانی که به میگرن مبتلا هستند، ثابت نموده‌اند. اسیدهای چرب امگا-۳ در انواع روغن های گیاهی مثل روغن دانه سویا و دانه های روغنی مثل گردو وجود دارد، ولی بهترین منبع غنی آن ماهی های چرب مثل ماهی سالمون است. البته، در مواردی هم با مکمل یاری می توان این اسیدهای چرب را برای بیمار تأمین نمود، ولی دوز مکمل، مدت مصرف، نوع آن و حتی برند آن اهمیت دارد و حتما باید با نظر و توصیه پزشک مصرف شود. اگر بیماری به نکته های تغذیه ای لازم توجه و داروهای تجویز شده را مصرف کند، بی شک مشکلاتش بسیار کم تر خواهد شد. البته مدیریت استرس هم مهارتی است که باید کسب کنند.

• کنترل وزن: کنترل وزن هم در این بیماران تأثیر خوبی دارد و در این مورد، باید به دو نکته همواره توجه داشته باشند:
• در طول روز آب زیادی بنوشید. نوشیدن آب زیاد از کم آبی و بروز سردرد جلوگیری می کند و باعث احساس سیری در شما می شود.
• سعی کنید تعداد وعده های غذایی را در طول روز افزایش دهید. میان وعده های کوچک بین وعده های غذایی را در برنامه غذایی روزانه خود قرار دهید. میان وعده ها در طول روز باعث احساس شادابی شما می شوند.

مواد غذایی مضر برای میگرن

• قهوه

کافئین زیاد یا کاهش دریافت کافئین می‌تواند منجر به بروز و تشدید میگرن شود؛ اما از طرف دیگر بر اساس پژوهش‌های موجود ثابت شده که کافئین می‌تواند در مرحله شروع میگرن مفید واقع شود و جلوی درد را بگیرد. همچنین گاهی این ماده می‌تواند باعث از بین رفتن سر درد شود؛ احتمالا هم به همین دلیل است که بعضی قرص‌های مسکن میگرن حاوی کافئین هم هستند. به جز قهوه چای، به ویژه چای سبز هم حاوی کافئین است؛ اما بیشترین میزان کافئین را قهوه دارد.

• شیرین‌کننده‌های مصنوعی

بسیاری از خوراکی‌های فرآوری شده حاوی شیرین کننده‌های مصنوعی هستند. این خوراکی‌ها گاهی به عنوان جایگزین شکر برای افراد مبتلا به دیابت مورد استفاده قرار می‌گیرند؛ اما آن طور که تحقیقات نشان می‌دهند، همین مواد ممکن است منجر به عود میگرن شود. بر اساس یافته‌های پژوهشی موجود، آسپارتام موجود در این خوراکی‌ها عامل اصلی بروز میگرن است. در مورد مصرف آدامس هم دقت داشته باشید که آدامس شما نباید آسپارتام داشته باشد. موقع خرید خوراکی‌هایی مثل بیسکویت هم علاوه بر این که بهتر است سراغ برندهای مطمئن بروید، دقت داشته باشید که بیسکویت شما حاوی شیرین کننده‌های مصنوعی نباشد و باید به مواد تشکیل دهنده آن‌ها دقت نمایید. در نهایت جایگزین کردن خوراکی‌های شیرین طبیعی مثل خرما برای حفظ سلامت راه حلی به مراتب بهتر خواهد بود.

• شکلات

بر اساس پژوهش‌های انجام شده، شکلات به عنوان یک خوراکی تشدید کننده میگرن در نظر گرفته می‌شود و باعث بروز این مشکل در ۲۲ درصد افراد مبتلا به میگرن خواهد شد. شکلات حاوی کافئین و ماده‌ای به نام beta-phenylethylamine است که منجر به سردرد در بعضی از افراد خواهد شد. بنابراین، از این به بعد مراقب مقدار مصرف انواع شکلات از جمله شکلات صبحانه و کرم کاکائو به عنوان وعده‌های اولیه غذایی روزانه خود باشید تا مبادا به دست خودتان سردردتان را تحرکی نمایید.

• غذاهای حاوی مونوسدیم گلوتامات (MSG)

مونوسدیم گلوتامات یا MSG نوعی اسید گلوتامیک است به صورت طبیعی در بدن انسان وجود دارد. این ماده همچنین در بعضی غذاهای خاص یا افزودنی‌های خوراکی‌ها پیدا می‌شود. با این که تصور می‌شود MSG ماده مطمئنی است و مشکل خاصی به وجود نمی‌آورد؛ اما در بعضی تحقیقات مشخص شده که بین این ماده و بروز میگرن ارتباط خاصی وجود دارد. بیان شده وجود MSG در فرآورده‌های غذایی می‌تواند باعث بروز میگرن بسیار شدید در ۱۰ الی ۱۵ درصد افراد مبتلا به این مشکل شود. بعضی مواد نگهدارنده هم می‌توانند باعث ایجاد میگرن در بعضی افراد شوند.

• انواع سوسیس و هات داگ

خوراکی‌هایی مثل انواع سوسیس و هات داگ به دلیل این که این مواد از نیترات به عنوان مواد نگهدارنده استفاده می‌کنند که رنگ و طعم غذا را حفظ کند؛ ممکن است منجر به بروز میگرن شوند. این غذاها منجر به آزاد شدن ماده‌ای به نام نیتریت اکساید به داخل جریان خون می‌شود که ممکن است رگ‌های مغز را گشاد کند. به همین دلیل هم کسانی که دچار میگرن هستند، باید نسبت به مصرف سوسیس و هات داگ حساسیت به خرج دهند.

• پنیر کهنه

پنیرهای کهنه حاوی ماده‌ای به نام تیرامین (Tyramine)  هستند که به دلیل کهنه شدن غذاها و شکسته شدن مولکول‌های پروتئین به وجود می‌آید. هر چه پنیر کهنه‌تری را مورد استفاده قرار دهید، میزان تیرامین آن هم بیشتر خواهد بود و پژوهش‌ها نشان داده‌اند بین میگرن و مقدار تیرامین دریافتی رابطه وجود دارد.

• ترشی‌ها و غذاهای تخمیر شده

درست مثل پنیر کهنه، ترشی‌ها و غذاهای تخمیر شده هم حاوی مقادیر بالای تیرامین هستند. این غذاها شامل موارد زیر می‌شود:

• ترشی‌ها و خیارشورها
• کیمچی
• کمبوجا
• ترشی بامیه
• ترشی فلفل هالوپینو
• مرکبات

در بعضی منابع بیان شده مرکبات هم می تواند در بروز این دردها نقش داشته باشد.

• کنسرو و افزودنی‌ها

برخی افزودنی ها هم می تواند در بروز سردرد میگرنی نقش داشته باشد، به همین دلیل این بیماران تا جایی که امکان دارد، باید دور مصرف غذاهای کنسروی را خط بکشند. مخصوصا در برخی انواع کنسرو ماهی که در شرایط کاملا بهداشتی و اصولی تهیه نمی شود، غلظت ماده ای به نام هیستامین که مشکلات بیماران دچار سابقه میگرن را تشدید می کند یا آغازگر بیماری در افراد دچار زمینه این بیماری است، زیاد است. افراد مبتلا به میگرن باید از مصرف گوشت های فرآوری شده مثل سوسیس، کالباس و تمام غذاهای بسته بندی هم خودداری کنند.

• غذاهای یخ زده

خوردن غذاها و نوشیدنی‌های یخ زده یا خوراکی‌هایی مثل بستنی می‌تواند منجر به ایجاد سردردهای شدیدی شود که راه را برای ورود میگرن باز می‌کنند. بنابراین، این بار که ورزش کردید یا در هوای گرم بودید و دلتان یک نوشیدنی یخ کرد، حواستان به این نکته باشد و کمی صبر کنید تا نوشیدنی از یخ به خنک تبدیل شود.

• غذاهای شور

غذاهای شور به ویژه آن مواردی که فرآوری شده؛ حاوی مواد مضر فراوانی از جمله نگهدارنده‌ها هستند. همچنین مصرف زیاد سدیم می‌تواند منجر به بالا رفتن فشار خون و بروز سردردهای میگرنی شود. خوراکی‌هایی مثل چیپس به ویژه چیپس‌های طعم‌دار  و پفک و غذاهایی مثل پیتزا هم می‌توانند باعث بروز میگرن شوند.

• بادمجان

آخرین مورد این فهرست بادمجان است؛ نکته مهم در مورد این خوراکی این است که تحقیقی درباره آن در مجلات معتبر خارجی انجام نشده است؛ ولی بعضی از متخصصان طب ایرانی معتقدند مصرف بادمجان می‌تواند منجر به بروز سردردهای میگرنی شدید شود و کسانی که دچار این مشکل هستند باید نسبت به مصرف این خوراکی دقت داشته باشند.

• الکل

الکل نیز عامل مهم ایجاد حمله های میگرنی است.

نکات تغذیه‌ای مهم در رژیم غذایی افراد مبتلا به میگرن

در این قسمت از مقاله، چند نکته مهم که باید در برنامه غذایی افراد مبتلا به میگرن مورد توجه قرار گیرد تا در پیشگیری از بروز حملات میگرنی مؤثر واقع گردد، بیان می‌شود. این نکات شامل:

• گرسنگی و حذف وعده‌های غذایی یک عامل مهم بروز حمله میگرن: مبتلایان به میگرن اغلب توجه دارند که گرسنگی و حذف وعده های غذایی می تواند باعث سردرد آن ها شود. گرسنگی طولانی مدت در بین وعده های غذایی ممکن است باعث حمله میگرن شود یا به دلیل افت قند خون سردرد را شدیدتر کند. فاصله انداختن بیش از حد در بین وعده های غذایی، خطر بروز سردرد میگرنی را افزایش می دهد. بیماران میگرنی باید وعده های غذایی بیشتر و کوچکی را انتخاب کنند. رعایت وعده های منظم غذایی روزانه، همراه با برنامه منظم خواب و ورزش، می تواند در کاهش حملات میگرنی مؤثر باشد.
• مدیریت وزن برای بیماران میگرنی: حفظ وزن سالم برای کاهش خطر میگرن مهم است. اضافه وزن یا چاقی باعث بروز میگرن یا بدتر شدن آن می شود. در صورت ابتلا به میگرن چند نکته ویژه را در مورد کاهش وزن خود در نظر بگیرید:
• در طول روز آب زیادی بنوشید. نوشیدن آب زیاد از کم آبی و بروز سردرد جلوگیری می کند و باعث احساس سیری در شما می شود.
• سعی کنید تعداد وعده های غذایی را در طول روز افزایش دهید. میان وعده های کوچک بین وعده های غذایی دریافت کنید. میان وعده ها در طول روز باعث احساس شادابی شما می شوند.
• همه این غذاهای بیان شده باعث حمله میگرنی و یا پیشگیری از بروز آن در هر فرد مبتلا به میگرن نمی شوند، و این اثرات در افراد مختلف، متفاوت می‌باشد.
• به جای نوشیدنی های شیرین مانند نوشابه یا آب میوه، در طول روز آب بنوشید.
• مصرف چربی های اشباع” و چربی های ترانس را تا جایی که می توانید محدود کنید.
• دو تا سه بار در هفته غذاهای دریایی بخورید تا چربی های امگا-۳ مورد نیاز شما تأمین گردد.
• روزانه ۵ وعده غذایی کوچک بخورید. یک کربوهیدرات را با یک پروتئین یا یک چربی خوب میل کنید.
• مراقب رژیم های غذایی بسیار سخت باشید، چون حذف برخی مواد غذایی ممکن است منجر به بروز کمبود برخی مواد مغذی در بدن شود.
• میوه و سبزی زیادی را مصرف کنید. هر بار سعی کنید نصف بشقاب شما از میوه و سبزی‌ها تشکیل شده باشد و انواع مختلف سبزی‌ها را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
• مصرف سدیم را به کم تر از ۲۳۰۰ میلی گرم در روز محدود کنید. بیشتر نمک در رژیم های غذایی ما از غذاهای فرآوری شده (غذاهای یخ زده و خوراکی یخ زده، سوپ های کنسرو شده و میان وعده های غذایی مثل چیپس و کراکر) می‌باشد.

مکمل‌های غذایی که ممکن است در پیشگیری از میگرن مؤثر باشند، عبارتند از

• منیزیم

  این ماده معدنی در برخی از عملکردهای مهم بدن نقش بسیار مؤثری دارد. منیزیم به گیرنده های خاصی در مغز که با میگرن درگیر هستند متصل می شود. کاهش سطح منیزیم در مغز می تواند منجر به بروز هاله میگرنی در افراد شود. بررسی ها نشان می دهد که مصرف مکمل منیزیم برای مبتلایان به میگرن همراه با هاله و میگرن مرتبط با قاعدگی می تواند مفید باشد. یافته‌های پژوهش‌های انجام شده در این مورد، استفاده از مکمل های منیزیم را برای پیشگیری از بروز میگرن توصیه می کنند.

• ویتامینB2 (ریبوفلاوین)

  این ویتامین به عنوان یک پیشگیری کننده از میگرن در چند آزمایش کوچک مورد بررسی قرار گرفته و مشخص شده که در جلوگیری از میگرن در بزرگسالان مؤثر است. با این حال، بررسی ها نشان می دهد که ریبوفلاوین هیچ اثر مثبتی بر روی کودکان ندارد. اما انجمن نورولوژی آمریکا و انجمن سردرد کانادا استفاده از B2  را در بزرگسالان مبتلا به میگرن توصیه می کنند، زیرا به خوبی تحمل می شود و عوارض جانبی بسیار محدود و خفیفی دارد و فقط در برخی از افراد می توانند باعث اسهال یا تکرر ادرار شود. دوز توصیه شده B2 در بزرگسالان روزانه ۴۰۰ میلی گرم ریبوفلاوین است و اثربخشی کامل آن حداقل دو تا سه ماه طول می کشد.

• کوآنزیم Q10

  

  کوآنزیم Q10 (CoQ10) یک آنتی اکسیدان برای بسیاری از کارکردهای اساسی سلول بوده و در پیشگیری از میگرن مورد مطالعه قرار گرفته است. براساس مطالعات موجود، CoQ10 احتمالا در پیشگیری از میگرن مفید است. حتی  انجمن سردرد کانادا استفاده از آن را توصیه می کند زیرا کوآنزیم Q10  به خوبی تحمل می شود. عوارض جانبی CoQ10  نادر است و می تواند شامل از بین رفتن اشتها، ناراحتی معده، حالت تهوع و اسهال باشد. بهترین دوز مصرفی آن در بزرگسالان به طور معمول روزانه ۱۰۰  میلی گرم مشخص شده و برای کودکان یک یا سه میلی گرم توصیه می شود. مشابه ریبوفلاوین، اثر بخشی کوآنزیم Q10 سه ماه طول می کشد.

• اصولا این بیماران در زمانی که درگیر حمله هستند، نمی توانند چیزی بخورند به ویژه اگر تهوع داشته باشند، بنابراین نمی توان توصیه کرد در این زمان چیزی برای برطرف کردن تهوع مصرف کنند. توصیه های تغذیه ای بیشتر برای پیشگیری از بروز حمله است و وقتی سراغ بیمار آمد، تأثیری در تسکین او نخواهد داشت.

میگرن و بارداری

برای بسیاری از زنان، میگرن در طول بارداری بهبود می‌یابد. با این حال، ممکن است بعد از زایمان به سبب تغییرات ناگهانی هورمونی، میگرن تشدید گردد. سردردها در طول بارداری نیاز به توجه ویژه دارند تا اطمینان حاصل شود که دلیل سردرد، مشخص است.

مطالعات محدود اخیر نشان داده که زنانی که در طول بارداری به میگرن مبتلا می‌شوند، بیشتر در معرض خطر شرایط زیر قرار دارند:

• دچار زایمان زورس یا پیش از موعد می‌شوند.
• دچار پره‌اکلامپسی می‌شوند.
• کودک با وزن پایین‌تر از حد طبیعی به دنیا می‌آورند.

اگر در طول بارداری به میگرن مبتلا هستید، سعی کنید با مشورت با پزشک راهی برای درمان میگرن بدون آسیب زدن به جنین در حال رشد پیدا کنید.

پیشگیری از سردرد میگرنی چگونه است؟

• برای پیشگیری از سردرد میگرنی در درجه اول باید از عوامل ایجاد کننده آن دوری نمود. تغییرات در شیوه زندگی مانند خواب مناسب، کاهش استرس، نوشیدن مقادیر مناسب آب، عدم مصرف مواد غذایی خاصی که طبق تجربه فرد باعث ایجاد حملات می‌شوند، فعالیت بدنی منظم، می‌تواند باعث کاهش دفعات سردرد میگرنی می‌شود.
• با مشورت با پزشک خود از داروهای پیشگیری کننده در صورتی‌که تعداد دفعات حمله بیش از یک حمله باشد و یا علائم بسیار شدید باشد استفاده نمایید.

تغذیه چه نقشی دارد و آیا می‌توانیم هر نوع مواد غذایی را مصرف کنیم؟

• در طی بررسی‌های مختلف، مصرف برخی مواد غذایی برای افرادی که از سردردهای میگرنی رنج می‌برند، ممنوع شده که شامل شکلات، سس گوجه، پنیر، مرکبات و همچنین غذاهای غنی از پروتئین تیرامین که با مشورت با متخصص تغذیه می‌توانید از این مواد غذایی آگاهی یابید.
• این نکته را نیز باید مورد توجه قرار دهید که قدرت سیستم ایمنی بدن من و شما با یکدیگر متفاوت است. فردی می‌تواند در برابر مصرف پنیر مقاومت زیادی در برابر حملات میگرنی از خود نشان دهد. یا شخص دیگری مبتلا به این مرض، حس و حالش به همین راحتی نسبت به مصرف مرکبات تغییر پیدا نمی‌کند. به هر حال از آن جایی که می‌دانیم هنوز علل ناشناخته‌ای در ایجاد و تشدید حملات میگرنی دخالت دارند، این موضوع که چرا افراد مختلف، تجربه‌های متفاوتی در تغذیه و حملات میگرنی دارند، هنوز به طور کامل شناخته شده نیست.

سخن پایانی

این بایدها و نبایدهای تغذیه ای که بیان گردید، صد در صد نیست و برخی بیماران با آزمون و خطا تجربه می کنند که مثلا فلان ماده غذایی باعث شروع سردردشان می شود، در حالی که ممکن است در هیچ کتاب و منبع علمی در مورد آن چیزی نوشته شده باشد. حتی برخی بیماران می گویند با مرکبات به هیچ وجه مشکلی ندارند، بنابراین بخش عمده بایدها و نبایدهای تغذیه ای به تجربه های خود بیمار بر می گردد .

منابع

1. https://americanmigrainefoundation.org/resource-library/migraine-and-diet/
2. https://www.healthline.com/health/migraine/what-to-eat-when-you-have-a-migraine#takeaway
3. Krause’s Food and the Nutrition Care Process. Elsevier, 2017.