همه چیز درمورد تغذیه در دوران بارداری
طی بارداری در بدن تغییرات فیزیکی و هورمونی بسیار زیادی رخ می‌دهد و بنابراین، تغذیه دوران بارداری اهمیت زیادی پیدا می‌کند.
هر غذایی که یک مادر باردار می‌خورد بر سلامت خود او و کودکش اثر می گذارد. برای این که یک زن باردار مطمئن شود از تمام مواد غذایی به اندازه کافی دریافت می‌نماید باید رژیم غذایی سالم و متعادلی را رعایت کند.
در این مقاله، در مورد ملاحظات تغذیه‌ای مهم در دوران بارداری نکاتی بیان می‌شود.
افزایش نیاز به انرژی و مواد مغذی در طی بارداری
نیاز بدن به مواد مغذی در طی بارداری افزایش می یابد. اما یک باور قدیمی که می گوید زن باردار باید به اندازه دو نفر غذا بخورد، به هیچ عنوان صحیح نیست. اما برای حفظ سلامت خود و کودک به انرژی، درشت مغذی ها، و ریز مغذی های بیشتری نیاز دارد.
بسیاری از مادران باردار با انتخاب رژیمی که دارای غذاهای متنوع و سالم است این نیاز را پاسخ می دهند.
برای دریافت تمام مواد مغذی، ضروری است که هر روز از همه گروه های غذایی به مقدار متعادل دریافت نمایید. هر گروه غذایی، برخی از نیازهای بدن را تأمین می کند. برای مثال: غلات منبع غنی از انرژی هستند، میوه ها و سبزی‌ها سرشار از آنتی اکسیدان، فیبر و ویتامین های محلول در آب و محلول در چربی هستند، گوشت، آجیل و حبوبات برای بدن پروتئین، فولات و آهن تأمین می‌کنند. محصولات لبنی منابعی غنی از کلسیم و پروتئین می‌باشند.
بنابراین، توصیه می‌شود جهت اطمینان از دریافت کافی انرژی و همه مواد مغذی مورد نیاز در دوره بارداری و در عین حال، اجتناب از پرخوری و دریافت بیش از حد، با یک متخصص تغذیه مشورت نمایید.
رژیم غذایی در دوره بارداری
همان طور که در مقاله پیش در مورد تغذیه سالم در دوره بارداری بیان گردید، باید مطمئن شوید در طول بارداری رژیمی متعادل و سرشار از مواد مغذی استفاده می کنید تا شما و کودک در حال رشدتان تا جای ممکن سالم بمانید.
به ارزش مواد غذایی فکر کنید و دریافت غذاهای پرچرب، سرشار از قند و سرشار از سدیم را محدود نمایید. بنابراین، به طور خلاصه می‌توانیم خوراکی‌های مفید و مضر در طی بارداری را به صورت زیر بیان نماییم:
در تغذیه دوران بارداری چه چیزهایی بخوریم:
- حداقل سه وعده پروتئین در روز
- شش وعده و یا حتی بیشتر غلات کامل در روز
- پنج وعده میوه در روز
- سه وعده محصولات لبنی در روز
- غذاهای دارای چربی های ضروری ویتامین های دوره بارداری چربی های سالم بخورید
در تغذیه دوران بارداری چه چیزهایی نباید بخوریم:
- کافئین اضافی
- ماهی هایی با جیوه بالا
- گوشت های فرآوری شده نپخته
- لبنیات غیر پاستوریزه
رژیم غذایی برای دیابت بارداری
یکى از شایع ترین اختلالات مربوط به غدد درون‌ریز که مى تواند بر حاملگى تأثیرگذارد و یا در هنگام حاملگى بروز کند دیابت است.
دیابت بارداری شایع ترین اختلال متابولیک دوران باردارى است که به علت درجات مختلف اختلال در تحمل گلوکز ایجاد مى شود، جدی ترین اثرات دیابت بارداری بر روی جنین شامل افزایش خطر ماکروزومى، هیپوگلیسمى نوزادى، هیپربیلیروبینمى، هیپرتروفى قلبى، هیپوکلسمى، تولد نوزاد مرده و عوارض دیگر است.
اثرات سوء دیابت در مادر باردار نیز شامل زایمان زودرس، پلى هیدرامینوس، پره اکلامپسى و اکلامپسى و دیابت پس از زایمان در سنین بالاتر می‌باشد.
علت بروز انواع دیابت در بارداری متفاوت است اما چه دیابت از قبل وجود داشته باشد و چه در باردارى ایجاد شده باشد، شیوه مدیریت اختلال یکسان بوده و بر اساس میزان قند خون تعریف مى شود.
ورزش و تغذیه مناسب در دوران بارداری مى تواند از ابتلا به دیابت باردارى پیشگیرى کند.
درمان دیابت در باردارى شامل رژیم غذایى، ورزش و دارو درمانی است. رژیم غذایى نخستین گام در کنترل و درمان زنان مبتلا به دیابت باردارى است.
هدف از تغذیه درمانی برای درمان دیابت بارداری، کنترل سطح قند خون است که بر اساس یک برنامه غذایی مناسب بارداری برای دریافت کالری مورد نیاز تعیین می‌گردد.
به صورت کلی برای درمان دیابت بارداری استفاده از سه گروه از مواد غذایی در رژیم بارداری باید بسیار محدود گردد. این سه گروه محدودیت غذایی شامل موارد زیر می‌باشد:
- نمک و سدیم: مواد غذایى با سدیم بالا نظیر کالباس، سوسیس یا هر نوع ماده غذایى کنسرو شده، چیپس، پفک و نمک خوراکی
- مواد غذایی پر چرب و حاوی مقدار زیاد کلسترول: هر نوع غذاى سرخ شده، انواع گوشت قرمز پر چرب، کله پاچه، پوست مرغ، مایونز، شیر و لبنیات پر چرب
- قند های ساده در مقادیر بالا: انواع شیرینى، بیسکویت، نوشابه هاى گازدار، قند، شکر، عسل، مربا، انواع بستنى در صورت تمایل به مصرف هرکدام از مواد غذایی ذکر شده باید با مشورت متخصص تغذیه و به مقداری که در رژیم غذایی بارداری گنجانده شده و مجاز است، مصرف شوند.
رژیم غذایی برای فشار خون بارداری
به افزایش فشارخون بدون ادم و پروتئین اورى (دفع پروتئین در ادرار) که از قبل از باردارى وجود داشته و در هر زمان از باردارى ممکن است رخ دهد، فشارخون باردارى گفته می‌شود.
اضافه وزن و چاقی از مهم ترین عوامل مؤثر در ایجاد فشارخون در باردارى و سایر دوران هاى زندگى است؛ توصیه های تغذیه اى و رژیم غذایى همزمان با درمان دارویى و ورزش مى تواند مفید باشد و به تنهایى نمى تواند موجب پیشگیرى یا درمان این عارضه شود.
از نکات مهمی که برای کاهش فشار خون بارداری باید در رژیم غذایی دوران بارداری رعایت شود کنترل میزان غذای دریافتی، افزایش مصرف میوه ها و سبزی ها به خصوص انواع پر پتاسیم آن و کاهش مصرف نمک در رژیم غذایی دوران بارداری می‌باشد.
رژیم غذایی برای کم خونی در بارداری
مصرف ناکافى منابع غذایى آهن در رژیم غذایی دوران بارداری، سابقه خون ریزى شدید در قاعدگى ها یا باردارى هاى قبلى، تعداد زیاد باردارى و باردارى مجدد با فاصله کم‌تر از ۳ سال، عواملی هستند که احتمال ابتلا به کم خونى فقر آهن در بارداری را افزایش می‌دهند.
تغذیه مناسب در بارداری مى تواند نقش مهمى در درمان و پیشگیری از کم خونی فقر آهن و نیز سایر انواع کم خونی‌ها داشته باشد.
درمان کم خونى فقر آهن منوط به مصرف روزانه و منظم مکمل آهن متناسب با شدت کم خونى و دوز تجویز شده توسط پزشک و استفاده از رژیم غذایی مناسب در دوران بارداری است.
هرچند شایع ترین نوع کم خونی در دوران بارداری کم خونی فقر آهن است اما به ندرت ممکن است کمبود اسید فولیک و یا ویتامینB12 نیز موجب کم خونی شود که در این موارد باید مادر باردار به متخصص ارجاع داده شود تا علت دقیق کم خونی مشخص گردد.
توصیه‌های مرتبط با پیشگیری و درمان کم خونی در بارداری شامل موارد زیر می‌باشد:
- استفاده از منابع غذایی غنی از آهن: استفاده روزانه از منابع غذایى حاوى آهن مثل گوشت، مرغ، ماهى، حبوبات و سبزى هاى سبز تیره مثل جعفرى در برنامه غذایى دوران بارداری
- استفاده از مغزدانه ها: قرار دادن انواع مغزها مثل گردو، بادام، پسته، فندق و انواع خشکبار مثل برگه ها، توت خشک، کشمش و خرما که از منابع خوب آهن هستند در رژیم غذایی بارداری می‌تواند بسیار مفید باشد.
- استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامینC: استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامینC مثل گوجه فرنگی، فلفل، آب مرکبات و … به همراه وعده های غذایی که موجب افزایش جذب آهن می‌شوند.
- کاهش مصرف چای و قهوه: براى جذب بهتر آهن، از مصرف چاى، قهوه و دم کرده هاى گیاهى یک ساعت قبل از غذا و حداقل یک ساعت پس از غذا خوددارى نمایید.
- استفاده از مکمل آهن در صورت تجویز پزشک: در صورت استفاده از مکمل آهن براساس تجویز پزشک، بهترین زمان مصرف آن پس از غذا و یا شب قبل از خواب است.
رژیم غذایی برای سوزش و عفونت‌های ادراری دوران بارداری
عفونت هاى ادرارى دوران باردارى اغلب از نوع عفونت هاى باکتریایى هستند که در بین زنان باردار اتفاق مى افتد.
تغییرات فیزیولوژیک به وجود آمده در دوران باردارى احتمال ابتلا به عفونت ادرارى را در این دوران افزایش مى دهند.
تأثیر هورمون پروژسترون و فشار مکانیکى ایجاد شده توسط رحم حاوى جنین باعث مى شوند مثانه در حین ادرار کردن به طور کامل تخلیه نشود که این امر به نوبه خود باعث افزایش مقدار باقى مانده ادرار در مثانه و بنابراین، بالا رفتن احتمال ریفلاکس مثانه به حالب مى گردد که نهایتا این عوامل می‌توانند موجب بروز عفونت ادراری در مادر باردار شود.
تغذیه بارداری مناسب برای عفونت های ادراری با تغییر pH ادرار می تواند محیط رشد باکتری ها را نامناسب کند اما تأثیر مستقیمی بر درمان عفونت ادراری ندارد و باید درمان با آنتی بیوتیک زیر نظر پزشک صورت گیرد.
گاهى نیز سوزش ادرار با منشأ غیر عفونى و به دلیل مصرف مواد غذایى محرک ایجاد مى شود در این موارد سوزش ادرار، که موضوع ابتلا به عفونت ادرارى پس از بررسى هاى آزمایشگاهى منتفى شده است توصیه مى شود از مصرف برخى غذاها خوددارى شود.
برخی از غذا ها که در رژیم غذایی بارداری باید محدود شوند شامل موارد زیر هستند:
- ادویه ها: مثل فلفل سبز، فلفل قرمز، خردل و سایر ادویه‌های محرک
- فرآورده هاى گوشتى نمک سود به ویژه سوسیس و کالباس
- سیرابى، گوشت هاى کنسرو شده و صنعتى
- مواد غذایى گوگرددار مانند مارچوبه، تربچه، سیر و پیاز
- نوشیدنى هاى حاوى ترکیبات گزانتیک مانند قهوه
نکته بسیار مهم این است که نوشیدن مایعات زیاد در دوران بارداری باعث کاهش غلظت ادرار و بنابراین، کاهش سوزش ادرار می‌شود.
تغذیه آقایان قبل از بارداری
دلیل اصلی کاهش کیفیت اسپرم در مردان دقیقا مشخص نیست، با این حال عوامل محیطی، تغذیه‌ای، اجتماعی- اقتصادی و موارد دیگر در تحقیقات جدید مورد توجه قرار گرفته‌اند.
با وجود این که دریافت مواد مغذی از رژیم غذایی اهمیت زیادی دارد، اما در مردانی که مواد مغذی مورد نیاز خود را به مقدار کافی از طریق رژیم غذایی دریافت نمی‌کنند، استفاده از مولتی ویتامین‌ها یکی از راه‌هایی است که برای غلبه بر کمبود مواد مغذی در رژیم غذایی توصیه می‌شود.
برخی از ریزمغذی‌های مهم در سلامت و تحرک اسپرم شامل موارد زیر می‌باشند:
- ویتامینA: کمبود ویتامین A با کاهش تحرک اسپرم و در نتیجه کاهش قدرت باروری ارتباط مستقیم دارد.
برای دریافت این ویتامین بهتر است مقادیر زیادی فلفل قرمز، جو دوسر، هویج، برگه زردآلو، سیب زمینی شیرین، اسفناج و بروکلی بخورید تا بدن خود را از نظر دریافت این ویتامین تقویت نمایید.
- ویتامینC: ویتامینC نیز در مقادیر زیادی درون توت فرنگی، مارچوبه، میوه و سبزی‌های زردرنگ یافت شده و تأثیر مثبتی بر زنده ماندن و تحرک اسپرم دارد.
- آنتی اکسیدان ها: ویتامین‌های C و Eآنتی اکسیدان‌های قدرتمندی هستند که از اسپرم در برابر آسیب ناشی از رادیکال‌های آزاد و استرس اکسیداتیو محافظت نموده و سلامت اسپرم را حفظ می‌کنند.
- مواد معدنی
- زینک (روی) نقش مهمی در تولید تستوسترون و منی ایفا می‌کند. منابع طبیعی این ماده معدنی، تخم مرغ‌ها، بوقلمون، صدف، غذای دریایی، تخم کدو، گوشت گاو، جو دوسر، گوشت بره، ماست، آجیل‌ها و جو هستند.
- سلنیوم نیز بر تحرک اسپرم و سلامت آن تأثیر زیادی می‌گذارد. شما می‌توانید با مصرف آجیل برزیلی، گوشت قرمز، پنیر دلمه شده، مرغ و تخم مرغ این ماده معدنی را به میزان مورد نیاز کسب کنید.
- اسیدهای چرب: مطالعات نشان می‌دهند که اسپرم مردان بارور نسبت به مردان نابارور حاوی مقادیر بیشتری از چربی‌های اشباع نشده خصوصا اسیدهای چرب امگا-۳ و امگا-۶، هستند. این اسیدهای چرب در گردو، دانه چیا، مکمل‌های امگا-۳ و بعضی ماهی‌ها نظیر ماهی کولی، ساردین و سالمون یافت می‌شوند.
- اسید فولیک: بعضی از مردان، از مکمل‌های حاوی اسید فولیک در کنار زینک (روی) برای حفظ و تقویت سلامت سیستم تولید مثل خود استفاده می‌کنند. شما می‌توانید سطح فولیک اسید بدن خود را با خوردن سبزی‌های با برگ‌های سبز، غلات، آووکادو، لوبیا و میوه افزایش دهید.
- لیکوپن: لیکوپن کاروتن قرمزی است که در گوجه فرنگی، هویج، و هندوانه یافت می‌شود. این ماده غذایی تعداد اسپرم‌های مرد را افزایش می‌دهد.
در نهایت این که، به طور کلی یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد، گروهی که رژیم غذایی سالمی را دنبال کرده اند، تحرک اسپرم بیشتری داشتند.
به غیر از این موضوع، مطالعات مختلف در سراسر جهان نشان می‌دهند رژیم غذایی نقش مؤثری، در وضعیت سلامت دستگاه تولید مثل افراد دارد. رژیم غذایی سالم برای سلامت اسپرم و باروری، رژیمی است که حاوی غلات کامل، حبوبات، میوه‌ها، سبزی‌ها و چربی‌های سالم باشد.
همچنین مقاله های زیر در زمینه بارداری ممکن است برای شما مفید باشد:
- اثر مواد مغذی بر افزایش قدرت باروری
- تغذیه پیش از بارداری
- تغذیه در دوران بارداری
- توصیه هاى تغذیه اى براى خانم هاى باردار لاغر
- توصیه های تغذیه ایی برای خانم های باردار چاق
- مصرف مکمل های غذایی در دوران بارداری
- وزن گیری در دوران بارداری
- حاملگی و ورزش
- توصیه های تغذیه در دوران شکایات شایع بارداری
منبع:
Krause’s Food and the Nutrition Care Process. Elsevier, 2017.
