تاثیر تغذیه و نقش آن بر بیماران رماتیسمی
تغذیه و رماتیسم چه رابطه ایی با هم دارند؟؛ آرتریت واژه‌ای است که معنانی کلی آن درد و التهاب مفاصل بوده و معالجه متداول آن شامل داروهای ضد درد می‌باشد و هیچ رژیم غذایی برای معالجه صد در صد آرتریت وجود ندارد. مطالعات نشان داده مصرف غذاهای ضد التهاب در رژیم غذایی ممکن است شروع درد مفصل را کاهش دهد. آن چه برای یک نفر مناسب است ممکن است برای شخص دیگری مناسب نباشد. بیماران مبتلا به ورم مفاصل باید وزن سالم بدن را حفظ و یک رژیم غذایی متعادل داشته باشند. مواد غذایی مانند میوه‌ها و سبزی‌ها، غلات کامل، روغن زیتون و ماهی ممکن است به بیمار کمک کند تا احساس بهتری داشته باشد.
رژیم غذایی مدیترانه‌ای ممکن است به کاهش التهاب در این بیماران کمک کند. در یک مطالعه، بیمارانی که مواد غذایی سرشار از آنتی اکسیدان و دیگر مواد ضد التهابی از جمله میوه‌ها، سبزی‌ها و چربی‌های غیر اشباع از انواع چربی‌های موجود در روغن زیتون را دریافت نمودند، در طول شش ماه بعد، نسبت به گروه شاهد به میزان کم‌تری درد مفاصل و خشکی صبحگاهی را تجربه نمودند.
در این مقاله، در مورد تأثیر مواد غذایی مختلف و سایر درمان‌های بیماری روماتیسم نکاتی بیان خواهد شد.
علائم بیماری روماتیسم
مهم‌ترین علائم روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید، خشک شدن مفاصل و درد زیاد آنها، به ویژه در دست‌ها، است که در عرض چند ماه ایجاد شده و به مرور بیشتر می‌شود. احساس بیماری و خستگی مفرط سایر علائم این بیماری هستند.
علائم روماتیسم مفصلی ۳ دسته می‌باشند:
علائم عمومی روماتیسم
در حدود ۷۰ درصد موارد، روماتیسم مفصلی با علائم عمومی مانند ضعف، کاهش اشتها، درد مبهم عضلات و احساس خستگی همراه می‌باشد. ممکن است این علائم در بیمار، مدت‌ها قبل از ایجاد درد و تورم مفاصل، ظاهر گردد.
علائم مفصلی
در حدود ۳۰ درصد باقی مانده روماتیسم مفصلی با این علائم شروع می‌شود، که عبارتند از:
- تورم مفصل
- درد مفصل که با حرکت آن یا فشار بر آن بیشتر می‌شود
- قرینه بودن مفاصل درگیر
- لنگان راه رفتن در مواردی که مفاصل اندام تحتانی درگیر شده است
- احساس خشکی مفصل که اغلب در صبح بیشتر است و بعد از گذشت چند ساعت بهتر می‌گردد
علائم غیر مفصلی
این علائم در حدود ۴۰ درصد بیماران روماتیسمی وجود دارد و بیشتر در بیمارانی که فاکتور روماتوئید در آزمایش خون آنها بالا است دیده می‌شود. مهم‌ترین این علائم عبارتند از:
- التهاب در اطراف تاندون‌ها
- درگیر شدن عروق خونی در هر جایی از بدن، که این درگیری بیشتر در عروق پوست و دستگاه عصبی است اما می‌تواند در عروق خونی روده، طحال، لوزالمعده، ریه، کبد، گره‌های لنفاوی و کبد نیز باشد.
- درگیر شدن بافت ریه و پرده‌های اطراف آن که ممکن است موجب تنگی نفس گردد.
- برجستگی‌های بدون درد زیر پوست که به آنها ندول‌های روماتیسمی (Rheumatoid nodules) گفته می‌شود و در یک چهارم بیماران وجود دارد.
- درگیر شدن و آسیب چشم در یک درصد از بیماران، که در این شرایط، سفیدی چشم ملتهب ، قرمز و خشک می‌شود.
- تب
- کم خونی
غذاهای مفید و مضر در بیماری روماتیسم مفصلی
غذاهای سرخ شده و فرآوری شده
محققان علوم پزشکی پیشگیری از بروز این بیماری از طریق رژیم غذایی را مورد بررسی قرار دادند. یافته‌های آنها نشان داد کاهش مصرف غذاهای آماده و سرخ شده مثل گوشت سرخ شده و وعده‌های غذایی آماده یخ زده، می‌تواند التهاب را کاهش دهد و در واقع به بازگرداندن دفاع طبیعی بدن کمک می‌کند.
قندها و کربوهیدرات‌های تصفیه شده
وجود مقدار زیاد قند در رژیم غذایی سبب افزایش التهاب در بدن می‌شود، لذا برای کاهش درد مفاصل مصرف آب نبات، غذاهای فرآوری شده، جوش شیرین، آرد سفید و غذاهای پخته را قطع نمایید.
محصولات لبنی
محصولات لبنی با توجه به نوع پروتئین آنها ممکن است به درد آرتروز کمک کنند. بیان شده برای برخی از افراد این پروتئین ممکن است بافت اطراف مفاصل را تحریک نماید. لذا به جای گرفتن پروتئین از گوشت و فرآورده‌های لبنی می‌توانید بخش عمده‌ای از منابع پروتئینی خود را از منابع گیاهی مانند انواع حبوبات فراهم نمایید.
توتون و تنباکو
توتون و تنباکو می‌توانند سبب ایجاد مشکلات متعدد مرتبط با سلامت شوند، از جمله می‌توانند مفاصل را تحت تأثیر قرار دهند. افراد سیگاری بیشتر در معرض ابتلا به آرتریت روماتوئید هستند. مفاصل سالم نیاز به یک رژیم غذایی متعادل، فعالیت بدنی و مقدار کافی استراحت دارد که همه این‌ها ممکن است با مصرف توتون و تنباکو به خطر بیفتد. بنابراین، انتخاب غذای سالم، ورزش منظم و خواب با کیفیت و خوب به سلامت مفاصل کمک می‌کند.
نمک و مواد نگهدارنده
برای برخی افراد، مصرف بیش از حد نمک ممکن است التهاب مفاصل را تشدید نماید. بنابراین، توصیه می‌شود از وعده‌هایی غذای آماده کم‌تر استفاده نمایید.
روغن ذرت
برخی از غذاها و تنقلات پخته شده شامل ذرت و یا روغن‌های دیگر دارای اسیدهای چرب امگا-۶ هستند، که ممکن است التهاب را آغاز کند. برخی از مطالعات انجام شده در مورد اثرات ضد درد اسید چرب امگا-۳ در افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید نشان داده‌اند روغن ماهی حاوی اسید چرب امگا-۳ بوده و ممکن است به تسکین درد مفاصل در افراد خاصی کمک کند. لذا غذاهای سالم ضد التهابی حاوی اسید چرب امگا-۳، مانند روغن زیتون، آجیل، دانه کتان، دانه کدو تنبل، ماهی قزل آلا، شاه ماهی، ساردین، ماهی کولی، گردو، روغن کانولا و سویا، را جایگزین غذاهای حاوی اسیدهای چرب امگا-۶ نمایید.
میوه‌ها و سبزی‌های رنگی
آنتی اکسیدان قوی مانند (فلاونوئیدها و کاروتنوئید) در میوه‌ها و سبزی‌ها مانند زغال اخته، تمشک، کدو، سیب زمینی شیرین، هویج، گوجه فرنگی، فلفل، پرتقال، کلم بروکلی و هندوانه وجود دارد و سبب رنگین شدن آنها می شود و در کاهش التهاب مفصل مؤثر می‌باشند.
روغن زیتون
نتایج یک پژوهش نشان داد افرادی که کم‌ترین میزان روغن زیتون را دریافت نمودند، در مقایسه با افرادی که بالاترین مقدار را مصرف کردند، احتمال ابتلا به آرتریت روماتوئید بیشتر بود. همچنین، مطالعات نشان می‌دهد ترکیبی در روغن زیتون وجود دارد که تولید مواد شیمیایی مؤثر در بروز التهاب را متوقف می‌کند. داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی مانند آسپیرین و ایبوپروفن با کاهش تولید این مواد شیمیایی سبب کاهش التهاب می‌شوند. روغن زیتون حاوی بیشترین مقدار مواد مغذی برای سلامت است. علاوه بر این که روغن زیتون سالم یک جزء بسیار مهم از یک رژیم غذایی ضد التهاب می‌باشد، یک جایگزین خوش طعم برای چربی‌های اشباع و ترانس مانند شیر، کره، بستنی و گوشت قرمز چرب، است.
درمان روماتیسم مفصلی
برای درمان این بیماری روماتولوژیست‌ها داروهایی برای بیمار تجویز می‌نمایند که با استفاده از آنها درد و تورم مفاصل بیمار کم شده و سرعت پیشرفت بیماری کند شود. متخصص فیزیوتراپی نیز با کمک نرمش‌های مخصوص سعی می‌کنند حرکات مفاصل را در حد قابل قبولی نگه دارد و نیز مفاصل را در وضعیت‌های مناسب قرار داده تا درد کم‌تر و کارآیی بهتری داشته باشند. انواع روش‌های درمانی که بیان شده باعث تسکین بیماری می‌گردد، به شرح زیر می‌باشند:
درمان‌های خانگیروماتیسم مفصلی
بسیاری از پزشکان برای کاهش علائم آرتریت روماتوئید، استفاده از گرما و سرما را توصیه می‌کنند. گرما عضلات را شل کرده و جریان خون را افزایش می‌دهد. شما می‌توانید از یک پد مرطوب گرم یا یک حوله گرم و مرطوب استفاده کنید. بسیاری از بیماران طرفدار استفاده از کیسه‌های گرمایی هستند که قابلیت گرم شدن در مایکروفر را دارند. بیش از حد آن را گرم نکنید چرا که ممکن است پوست را بسوزاند. بیمار همچنین می‌تواند از درمان گرمایی در حمام استفاده نماید. به این منظور، اجازه بدهید که آب گرم روی ناحیه دردناک در بدن‌تان جریان داشته باشد. استفاده از وان حمام راه خوبی برای تسکین درد عضلات است. فقط اگر از فشار خون بالا یا بیماری قلبی رنج می‌برید، یا باردار هستید از وان استفاده نکنید.
ورزش
ورزش منظم یکی از اولین اقداماتی است که باید برای درمان روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید) انجام دهید. ورزش باعث کاهش خستگی، تقویت عضلات و افزایش میزان حرکت می‌شود. علاوه بر این، خطر ابتلا به پوکی استخوان را کاهش داده و به مبارزه با افسردگی نیز کمک می‌نماید. می‌توانید در صورت نیاز با یک مربی ورزشی صحبت کنید تا انواع تمرینات متناسب برای شما را مشخص کند .
روغن ماهی
مصرف روغن ماهی سبب کاهش درد مفاصل و درمان آرتریت روماتوئید می‌شود. روغن ماهی دارای اسیدهای چرب امگا-۳ است که دارای اثر ضد التهابی در بدن هستند و می‌توانند به کاهش درد کمک کنند. همچنین می‌توانید به رژیم غذایی خود ماهی‌های آب سرد مانند ماهی تن و ماهی آزاد اضافه کنید و به صورت هفتگی مصرف کنید. به علاوه، روغن ماهی به محافظت در برابر بیماری های قلبی نیز کمک می‌کند. توصیه می‌شود در مورد دوز و زمان مصرف مکمل روغن ماهی با مشورت پزشک مشورت نمایید و هرگز بدون مشورت با پزشک و خودسرانه از این مکمل‌ها استفاده نکنید زیرا ممکن است برای شما عوارض جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.
درمان روماتیسم زانو چیست؟
در برخی موارد، ممکن است کل مفصل تعویض شود. این عمل جراحی معمولا راه‌حل نهایی در درمان روماتیسم زانو می‌باشد. اما بهترین درمان برای آرتریت روماتوئید زانو درمان دارویی به‌موقع و فشرده است. درمان‌های پزشکی روماتیسم زانو شامل استفاده از داروهای ضد روماتیسم تعدیل‌کننده (DMARDs)است که همراه با داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی و/یا استروئید در دوزهای پایین استفاده می‌شود.
مسدودکننده‌های فاکتور نکروز تومور (TNF) نوع جدیدتری از DMARD تجویزشده برای کاهش سریع‌تر علائم می‌باشند.
استروئیدها داروهای قدرتمند و فوق‌العاده برای درمان ورم زانو هستند. اگرچه استروئیدها هم به شکل قرص و هم به شکل تزریقی در دسترس هستند، اما نوع تزریقی آنها سریع‌تر عمل می‌کند.
البته باید این نکته را نیز در نظر داشته باشید که استفاده از استروئیدها با عوارض جانبی همراه می‌باشد.
اگر از ورم مفاصل رنج می‌برید، می‌توانید از زانوبندهای پیشرفته که دارای ویژگی‌های خاص با عملکردهای متفاوت برای کاهش تورم، درد و همچنین محافظت از زانوی ضعیف هستند، استفاده کنید.
همراه با درمان‌های پزشکی به‌موقع و فشرده، انجام تمرینات ورزش منظم از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. ورزش به تقویت عضلات اطراف زانو و محافظت از مفاصل کمک می‌کند. گاهی اوقات فیزیوتراپی و کاردرمانی توصیه می‌شود.
ماساژ مفاصل به‌طور منظم نیز می‌تواند موجب بهبود دامنه حرکت و کاهش سفتی و درد شود.
درمان روماتیسم مفصلی با داروهای گیاهی
مطالعات نشان می‌دهند برخی ترکیبات گیاهی برای تسکین درد و بهبود علائم روماتیسم مفصلی مفید می‌باشند. برخی از این ترکیبات در ادامه معرفی می‌شوند.
- زردچوبه
زرد چوبه به دلیل داشتن خاصیت ضد التهابی و نیز دارا بودن ترکیبی به نام کورکومین برای تسکین دردهای روماتیسم مؤثر است.
- زنجبیل
زنجبیل به دلیل خاصیت ضد التهابی برای بسیاری از بیماری‌ها به خصوص حالت تهوع، مفید است. علاوه بر این به تسکین علائم روماتیسم نیز کمک می‌کند.
- سیر
سیر ماده‌ای سالم با خاصیت ضد التهابی است که برای درمان بسیاری از بیماری‌ها مفید می‌باشد. سیر به کاهش علائم روماتیسم و جلوگیری از پیشرفت آن با جلوگیری از التهاب کمک می‌کند.
- چای سبز
چای سبز به دلیل داشتن پلی‌فنول‌ها خاصیت ضد التهابی و محافظت از مفاصل را دارد. علاوه بر این، آنتی‌اکسیدان‌های موجود در آن نیز مهم‌ترین نقش را در بهبود سیستم ایمنی و درمان روماتیسم ایفا می‌کنند.
- فلفل سیاه
فلفل سیاه به دلیل داشتن کپسایسین در تسکین درد روماتیسم و التهاب مؤثر است.
منبع:
Krause’s Food and the Nutrition Care Process. Elsevier, 2017.
