همه چیز در مورد تغذیه و پرکاری تیروئید

تیروئید غده کوچکی در پشت حنجره است که مسئول ترشح هورمون های مختلفی می‌باشد. ازجمله مهم‌ترین و معروف تریناین هورمون‌ها تیروکسین (T4) و تری یدو تیرونین (T3) هستند.

اصلی‌ترین نقش هورمون‌های تیروئید تنظیم سوخت و ساز بدن است، نقش دیگر هورمون‌های تیروئیدی تأثیر بسیار مهم در رشد طبیعی بدن است که با تحریک ساخت پروتئین‌ها صورت می‌گیرد.

نقش دیگر این غده تولید کلسی تونین است که در تنظیم سطح کلسیم خون نقش دارد. تنظیم میزان ترشح هورمون‌های تیروئیدی بر عهده غده هیپوفیز است و اختلالات در غده هیپوفیز می‌تواند موجب اختلال در عملکرد غده تیروئید گردد.

در پرکاری تیروئید میزان ترشح هورمون‌های تیروئیدی افزایش می‌یابد. با افزایش سطح هورمون‌های تیروئیدی در خون میزان سوخت و ساز بدن افزایش می‌یابد. این میزان افزایش سوخت و ساز می‌تواند حتی تا ۱۰۰ درصد افزایش یابد.

از جمله علائم پرکاری تیروئید و افزایش سوخت و ساز بدن می‌توان به کاهش وزن بیمار با وجود اشتهای زیاد و خوردن غذای زیاد، بی حوصلگی و تحریک پذیری، عدم توانایی تمرکز، اضطراب، اختلال خواب، افزایش ضربان قلب و فشار خون، عرق کردن کف دست و یا بیش از حد عرق کردن، حساس شدن نسبت به گرما و عدم تحمل گرما، لرزش دست، اختلالات گوارشی و طیف گسترده‌ای از علائم که به افزایش متابولیسم بدن ارتباط پیدا می‌کنند، اشاره نمود.

بنابراین، با توجه به تغییرات بسیار گسترده‌ای که طی این بیماری در متابولیسم بدن رخ می‌دهد، رژیم غذایی نقش بسیار مهمی در کنترل وضعیت بیمار دارد.

علل پرکاری تیروئید

بیماری گریو (Grave) که یک بیماری خود ایمنی می‌باشد، علت اصلی پرکاری تیروئید است و موجب افزایش ترشح هورمون‌های تیروئیدی می‌شود. افرادی که در خانواده آن‌ها سابقه بیماری‌های خودایمنی مربوط به تیروئید دیده می‌شود، بیشتر مستعد ابتلا به پرکاری تیروئید هستند، از بیماری های خود ایمنی که غده تیروئید را درگیر می‌کنند، می‌توان به بیماری گریو و یا بیماری هاشیموتو اشاره کرد. البته باید توجه داشت که بیماری‌های خود ایمنی تنها حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد بر بروز بیماری تأثیرگذار هستند و سایر عوامل دخیل در بروز پرکاری تیروئید شامل استرس، عفونت‌ها، دریافت بیش از اندازه ید، استرس و دریافت هورمون‌های استروئیدی، می‌باشند. مصرف دخانیات هم می‌تواند وضعیت بیماری را بدتر کند و در وخیم‌تر شدن وضعیت بیماری نقش دارد.

افزایش استرس در فرد و استرس مزمن موجب فعالیت بیش از اندازه سیستم ایمنی شده و سیستم ایمنی به بافت‌های سالم انسان حمله کرده و موجب بروز بیماری‌هایی از جمله پرکاری تیروئید می‌شود.

عفونت‌ها نیز به علت تحریک سیستم ایمنی فرد، در صورت درمان نشدن و طولانی شدن مدت درمان آن می‌توانند موجب بیش فعالی سیستم ایمنی در بدن فرد شوند و در صورتی که این فعالیت بیش از اندازه به حالت عادی باز نگردد ممکن است موجبات بیماری خود ایمنی را فراهم آورد.

افزایش دریافت ید در رژیم غذایی با تحریک سلول‌های تیروئید به تولید بیشتر هورمون‌های تیروئیدی منجر شده و نیاز است دریافت ید از طریق رژیم غذایی هیپرتیروئید در این بیماران و انسان‌های سالم کنترل شود.

دریافت هورمون‌های استروئیدی نیز با برهم زدن تعادل هورمونی و تحریک ترشح هورمون‌های مختلف بدن منجر به خارج شدن تنظیم غده‌ها و در نهایت سبب اختلالات بسیاری شده که یکی از آن‌ها بیماری پرکاری تیروئید می‌باشد.

در ادامه این مقاله، در مورد رژیم غذایی در پرکاری تیروئید و نکاتی که در این بیماران باید مورد توجه قرار گیرد، نکات مورد نیاز بیان می‌گردد.

رژیم غذایی پرکاری تیروئید

برای درمان پرکاری تیروئید از داروهای خاصی استفاده می‌شود تا با اثر بر تیروئید مانع ترشح هورمون‌های تیروئیدی شوند و ترشح آن‌ها را در اندازه طبیعی حفظ نمایند. علاوه بر مصرف دارو، همزمانی یک رژیم غذایی مناسب برای پرکاری تیروئید می‌تواند وضعیت بیمار را بهبود زیادی بخشد و از عوارض پرکاری تیروئید در فرد بکاهد. برای یک بیمار مبتلا به پرکاری تیروئید باید نکاتی را در رژیم غذایی رعایت کرد که شامل موارد زیر می‌باشد:

رژیم غذایی بیمار مبتلا به پرکاری تیروئید باید انرژی بیشتری نسبت به سایر افراد عادی داشته باشد، زیرا متابولیسم این افراد افزایش می‌یابد و حتی ممکن است تا دو برابر بیشتر از شرایط عادی باشد.

مقدار پروتئین رژیم غذایی این بیماران هم باید تنظیم شده باشد تا بدن در صورت بالا بودن بیش از حد متابولیسم از عضلات برای منبع انرژی استفاده نکند و مانع از تجزیه و تحلیل عضلات گردد. از این رو نیاز است رژیم غذایی این بیماران دقیق و محاسبه شده تنظیم گردد.

با توجه به بالا بودن متابولیسم در این بیماران و نیز از دست دادن آب بدن، نیاز است که رژیم غذایی پرکاری تیروئید از مایعات غنی باشد. بیمار باید روزانه حداقل ۱۰-۸ لیوان آب از رژیم غذایی دریافت نماید. البته در صورت ابتلا به بیماری‌های کلیوی و قلبی و یا اگزوفتالموس باید میزان مصرف مایعات در رژیم غذایی هم تنظیم شود.

دریافت ید در رژیم غذایی پرکاری تیروئید باید کنترل شده و محدود باشد، از جمله منابع غنی از ید در رژیم غذایی می‌توان به غذاهای دریایی و نمک خوراکی اشاره کرد که این مواد باید به اندازه و مورد نیاز توسط بیمار در رژیم غذایی مورد استفاده قرار گیرند.
حذف منابع غذایی گواتروژن از رژیم غذایی یکی دیگر از نکاتی است که باید در رژیم غذایی پرکاری تیروئید رعایت شود، خانواده کلم‌ها، بادام زمینی و سویا حاوی مقادیر زیادی گواتروژن هستند که باید از رژیم غذایی حذف شده و یا به صورت پخته در رژیم غذایی پرکاری تیروئید قرار بگیرند. حرارت موجب از بین رفتن مواد گواتروژن می‌شود.

مصرف برخی مواد حساسیت‌زا در رژیم غذایی پرکاری تیروئید می‌تواند منجر به تحریک سیستم ایمنی و در نتیجه ایجاد بیماری خود ایمنی شود، برخی از این مواد که در رژیم غذایی وجود دارند مثل گلوتن که در گندم و جو وجود داشته و یا کازئین که در شیر موجود است می‌تواند در برخی افراد موجب بروز حساسیت شود. بنابراین، نیاز است این مواد با احتیاط در رژیم غذایی پرکاری تیروئید قرار گیرند.

تحقیقات نشان داده مصرف ویتامین D در رژیم غذایی پرکاری تیروئید می‌تواند موجب بهبود وضعیت بیماری شود، با توجه به محدودیت دریافت منابع ویتامین D در رژیم غذایی و شیوع بسیار بالای کمبود این ویتامین، بهتر است از مکمل ویتامین D در رژیم غذایی استفاده شود.

مصرف منابع روی و سلنیم در رژیم غذایی و یا به صورت مکمل که با تجویز متخصص تغذیه باید صورت گیرد، می تواند وضعیت بیماری را بهتر نماید. از منابع غذایی روی می‌توان به مغزها و منبع خوب سلنیوم به غذاهای دریایی و قارچ اشاره کرد که در رژیم غذایی پرکاری تیروئید باید به میزان کافی مصرف گردد.

با توجه به سطح کلسیم خون باید نسبت به محتوای کلسیم رژیم غذایی و در صورت نیاز همزمانی مصرف مکمل کلسیم و رژیم غذایی در این بیماران برنامه ریزی‌های لازم صورت گیرد تا از پوکی استخوان جلوگیری شود.

فلاونوئیدها از جمله مواد مفید در رژیم غذایی پرکاری تیروئید به شمار می‌روند. مصرف این مواد در رژیم غذایی سبب ایجاد محدودیت در فعالیت آنزیم‌های واسطه در تولید هورمون‌های تیروئیدی شده و سطح هورمون‌های تیروئیدی را در اندازه نرمال کنترل می‌کنند. منابع غذایی فلاونوئیدها شامل میوه‌ها و سبزی‌های قرمز و زرد رنگ، روغن زیتون، چای و…  هستند که در حد متعادل می‌توان در رژیم غذایی پرکاری تیروئید مصرف نمود.

در مورد مصرف مکمل‌ها در رژیم غذایی باید به این نکته توجه داشت که این مکمل‌ها در این بیماری همانند شمشیر دو لبه عمل می‌کنند. به این صورت که استفاده زیاد و یا کم‌تر از میزان نیاز بدن هر دو ممکن است به بدن آسیب برساند و موجب بدتر شدن وضعیت بیماری شود، از این رو نیاز است تا مصرف مکمل‌های غذایی توسط متخصص تغذیه تجویز و به مصرف برسد. همواره توصیه می‌شود از مصرف خودسرانه مکمل‌ها خودداری گردد زیرا ممکن است عوارض جبران‌ناپذیری برای بیمار به دنبال داشته باشد. بهتر است نیازهای بدن از طریق رژیم غذایی تأمین شود و تا زمانی که کمبودی در رژیم غذایی و در بدن فرد دیده نشد از مکمل استفاده نشود.

مواد غذایی مفید برای پرکاری تیروئید

از آن‌جا که میزان نیاز انرژی در این شرایط ابتلا به پرکاری تیروئید افزایش می‌یابد، بیماران باید رژیم‌های غذایی پرکالری دریافت نمایند. بهتر است بیماران تعداد وعده‌های غذایی را افزایش دهند و در مقابل، از حجم هر وعده، مقداری کم کنند.
در این بیماران دریافت پروتئین نیز باید افزایش یابد. بنابراین، گنجاندن تخم‌مرغ، گوشت قرمز، گوشت ماکیان و ترکیب غلات و حبوبات در رژیم غذایی برای تأمین نیاز پروتئینی توصیه می‌شود. در صورت تخلیه ذخایر پروتئینی بدن، استفاده از مکمل‌های پروتئینی به ویژه قبل و بعد از عمل جراحی زیر نظر متخصص تغذیه، می‌تواند مفید باشد.

با توجه به افزایش نیاز به ویتامین‌ها، استفاده از مکمل ویتامین C، ویتامین B کمپلکس خصوصا ویتامین‌های  B1، B2، B6  و B12  همراه رژیم غذایی بسیار مفید هستند. منابع غذایی عمده ویتامین‌های گفته شده که باید در رژیم غذایی این بیماران گنجانده شوند عبارتند از:

• انبه
• مرکبات
• کیوی
• شیر و لبنیات
• سبزی‌های سبز رنگ
• جوانه حبوبات
• ماهی

به نظر می‌رسد مقادیر زیاد ویتامین A باعث مهار عملکرد غده تیروئید و بهبود علایم بیماری گریو می‌شوند. مکمل ویتامین C نیز برای بهبود علائم و شرایط متابولیکی مفید است.

سبزی‌های مفید در هیپروتیروئیدیسم عبارتند از:

• هویج
• کرفس
• فلفل سبز
• جعفری
• تره آبی
• زردآلو
• سیب
• زغال‌اخته
• گریپ‌فروت
• آناناس

سخن پایانی

ابتلا به پرکاری تیروئید اغلب قابل پیشگیری نیست اما قابل درمان می‌باشد، در صورت داشتن هرکدام از علائم پرکاری تیروئید به پزشک و متخصص تغذیه خود برای پیگیری وضعیت خود از جمله تنظیم رژیم غذایی مناسب برای پرکاری تیروئید مراجعه نمایید.
با متخصص تغذیه در مورد تغییرات مورد نیاز کوتاه مدت و بلند مدت در رژیم غذایی پرکاری تیروئید مشورت کنید، رژیم غذایی مناسب می تواند عملکرد غده تیروئید شما را تنظیم کند و از بدن شما در برابر عوارض پرکاری تیروئید محافظت به عمل آورد.
سعی کنید بیشتر از غذاهای خانگی در رژیم غذایی پرکاری تیروئید استفاده کنید و از غذاهای رستورانی و غذاهای آماده کم تر استفاده نمایید.

اگر شما یک رژیم کم ید دریافت می‌نمایید، احتمالا با کمبود دریافت ویتامین D و کلسیم مواجه می‌شوید و نیاز هست تا با مشورت متخصص تغذیه از مکمل ویتامین D و کلسیم به همراه رژیم کم کاری تیروئید استفاده نمایید.

در مورد محدودیت های رژیم غذایی هم نیاز نیست خیلی نگران باشید، بسیاری از محدودیت های غذایی در رژیم پرکاری تیروئید موقتی هستند و قسمتی از آن‌ها هم جزء توصیه های یک رژیم غذایی سالم به شمار می‌روند، پس نیازی به نگرانی در مورد رژیم غذایی پرکاری تیروئید نیست.

منبع

Krause’s Food and the Nutrition Care Process. Elsevier, 2017.