توصیه هاى تغذیه اى براى خانم هاى باردار لاغر
در این مقاله به طور مفصل می خواهیم در مورد توصیه هاى تغذیه اى براى خانم هاى باردار لاغر صحبت کنیم.
وزن گیرى مادر براى رشد و تکامل مطلوب جنین ضرورى است. نوزادانى که مادرانشان در دوران باردارى وزن گیرى کافى نداشته اند، کم وزن به دنیا مى آیند.
خطر تولد نوزاد کم وزن در مادران لاغر، دو برابر بیشتر از مادران با وزن طبیعى مى باشد. زنــان لاغــرى که قبل و حین بــاردارى از برنامه غذایى مطلوبى برخوردار نبوده اند، با دریافــت ناکافى کالرى و مواد مغذى مواجه خواهند شد.
این مادران اگر پس از زایمان نیز دچار فقر غذایى باشند، دچار کم خونى نیز مى شوند؛ بنابراین مداخلات تغذیه اى براى بهبود وضع تغذیه زنان باردار لاغر ضرورى اســت.
مراقبت بهداشتى زنان باردار موقعیت مناسبى براى بهبود تغذیه مادر و جنین و نیز ارائه خدماتى نظیر آموزش و مشاوره تغذیه فراهم مى کند. یکى از اقدامات اولیه، تعیین دلایل لاغرى مادر یا وزن گیرى ناکافى او مى باشد.
دریافت ناکافى موادغذایى در دوران باردارى یکى از دلایل وزن گیرى ناکافى در این دوران است. علاوه بر دریافت ناکافى مواد غذایى، عوامل دیگرى مانند کم اشتهایى، فعالیت زیاد بدنى، مشــکلات بهداشــتى از دلایل لاغرى زنان در دوره باردارى مى باشد.
جمع آورى اطلاعات شامل عادات و رفتــارغذایــى، منابع غذایى، دریافت غذا و مایعات و شــیوه زندگى در بهبود وضع تغذیه زنان باردار لاغر ضرورى اســت.
در این مواقع همچنین باید مواردى نظیر تهوع، اســتفراغ، کم اشــتهایى، پایین بودن قدرت خرید مواد غذایى، کاهش جذب مواد مغذى به دلیل وجود عفونت و فعالیت زیاد بدنى بررسى شوند.
زنانى که قبل از باردارى لاغر بوده یا در دوران باردارى وزن گیرى مطلوبى ندارند نیاز به پایش منظم جهت ثبت روند وزن گیرى دارند.
خانم هاى باردار لاغر نیاز به افزایش وزنى بیش از خانم هاى باردار با وزن طبیعى دارند و لازم است با بکار بردن توصیه هاى تغذیه اى مناسب، میزان کالرى دریافتى و وزن آنان را افزایش داد.
از سوى دیگر خانم باردار لاغر همزمان با کاهش دریافت انرژى با کاهش دریافت پروتئین نیز مواجه خواهد شد؛ زیرا پروتئین مصرفى صرف تولید انرژى مى شود.
این زنان ضمن تاکید بر اســتفاده از گروه هاى غذایى اصلى باید رژیــم غذایى آنان تغییر کرده و از طریــق انتخاب و مصرف مواد غذایى مناســب در وعده هاى اصلى و میان وعده، انــرژى و مواد مغذى دریافتى آنان افزایش یابد؛ بنابراین با مقوى کردن (اضافه کردن مواد انرژى زا از جمله مواد و روغن زیتون) و مغذى کردن غذا (اضافــه کردن مواد غذایى حاوى پروتئین مانند گوشــت قرمز، مرغ، ماهى و انــواع حبوبات، منابع غنى از ویتامین ها و مواد معدنى مانند انواع میوه، سبزى، و لبنیات)، مى توان به افزایش وزن آنان کمک نمود. استفاده از میان وعده هاى مغذى مانند انواع مغزها (پسته، بادام و گردو)، شیر و فرنى به زنان لاغر توصیه مى شود.
توصیه های افزایش دریافت انرژى (مقوى کردن)
- استفاده از خرما، شیره انگور و شیره خرما همراه با صبحانه
- استفاده از میان وعده هایی مثل بیسکویت ( ً ترجیحا سبوسدار) ، نان و پنیر، نان و سیب زمینى، نان و تخم مرغ، نان و خرما، همراه با یک لیوان شیر و انواع میوه در فواصل وعده هاى غذایى اصلى.
- مصرف مقدار بیشترى از گروه نان و غلات مثل نان، برنج و ماکارونى. خانم هاى باردار لاغر مى توانند روزانه تا ۱۱ سهم از این گروه که معادل ۳۳۰ گرم نان یا ۷۷۰ گرم برنج پخته (حدود ۶ کفگیر) مى باشد، مصرف کنند.
- استفاده بیشتر از سیب زمینى در انواع غذاها و یا در میان وعده ها
- استفاده بیشتر از لبنیات ( ۳ تا ۴سهم در روز)
- اضافه نمودن مقدار کمى روغن زیتون به غذا در وعده غذایى
- استفاده از روغن زیتون داخل سالاد
توصیه هاى افزایش دریافت پروتئین، ویتامین ها و مواد معدنى (مغذى کردن وعده غذایى)
- افزایش دریافت گروه شیر و لبنیات (ماست، پنیر و کشک)
- افزایش دریافت گروه گوشت، تخم مرغ، حبوبات و مغزها
- افزایش دریافت گروه میوه ها و سبزى ها
توصیه هاى افزایش دریافت گروه شیر و لبنیات
- اســتفاده از شــیر، ماست، پنیر به عنوان میان وعده (بیسکویت و شیر، نان و ماست، نان و پنیر، شیربرنج، فرنى و امثال آن). خانم هاى باردار لاغر مى توانند روزانه تا ۴ سهم از مواد این گروه مصرف کنند.
- مصرف دوغ کم نمک و غلیظ و بدون گاز در وعده هاى غذایى
- استفاده از کشک در غذاهایى نظیر آش کشک، آش دوغ، کشک بادمجان در برنامه غذایى روزانه.
توصیه های افزایش دریافت گروه گوشت، تخم مرغ، حبوبات و مغزها
- استفاده بیشتر از غذاهاى تهیه شده با انواع گوشت ها (کتلت، کباب، انواع خورش و….)
- استفاده از تخم مرغ در صبحانه یا میان وعده (آب پز، نیمرو، املت)
- استفاده از تخم مرغ همراه با غذا (عدس پلو یا رشته پلو همراه با خاگینه)
- استفاده از غذاهاى تهیه شده با تخم مرغ (انواع کوکو، کتلت و…)
- استفاده از غذاهاى تهیه شده با انواع حبوبات (برخى از خورش ها، آش ها، خوراک ها، آبگوشت، عدسى، خوراک لوبیا….)
- مصرف انواع خشکبار و مغزها (گردو، پسته، بادام، و….) به عنوان میان وعده.
توصیه هاى افزایش دریافت گروه میوه ها و سبزى ها
- استفاده از سبزى هایى نظیر گوجه فرنگى، هویج، خیار، ساقه کرفس، به عنوان میان وعده
- استفاده بیشتر از غذا هاى تهیه شده با سبزى ها (انواع آش، سوپ، برخى از خورش ها، کوکو ها…..)
- استفاده بیشتر از میوه ها به عنوان میان وعده
توصیه هاى افزایش اشتهاى مادران باردار لاغر
- کشیدن غذا در بشقاب بزرگ تر
- استفاده از سبزى هاى رنگى (هویج، گوجه فرنگى، فلفل دلمه اى و…) در غذا به منظور زیبا نمودن غذا و افزایش اشتها.
- استراحت کافى در طول روز. خانم هاى باردار لاغر باید ً حتما در طول روز ساعاتى را استراحت نمایند. به ویژه استراحت پس از صرف غذا توصیه مى شود.
- جلــب حمایت همســر و اعضاى خانواده براى ایجاد محیطى توأم با آرامش و کمک بــه او در انجام کارهاى روزمره به منظور کاهش حجم کارهاى خانم باردار. در این زمینه مشاوره با همسر و سایر اعضاى خانواده باید انجام شود.
نحوه مصرف مکمل هاى ویتامین و مواد معدنى در دوران باردارى و شیردهى
مکمل آهن
در دوران باردارى نیاز به آهن تا دو برابر قبل از باردارى افزایش مى یابد. این میزان افزایش نیاز به آهن براى رشد جفت و جنین به حدى است که به هیچ وجه از طریق مصرف مواد غذایى به تنهایى تأمین نمى شود.
بسته به شیوع کم خونى در منطقه بر اساس توصیه سازمان جهانى بهداشت ۶۰ تا ۱۲۰ میلى گرم آهن المنتال روزانه باید به صورت مکمل مصرف گردد. در کشــور ما مصرف روزانه یک عدد قرص آهن (ســولفات فرو ۱۵۰ میلى گرم) برای پیشــگیرى از کم خونى فقر آهن و عوارض ناشى از کمبود شدید و متوسط آن بر رشد و تکامل جنین و سلامت مادر (از جمله مرگ و میر مادران، زایمان زودرس، رشد ناکافى جنین و افزایش خطر مرگ و میر جنین) ضرورى اســت.
بر اســاس دستورالعمل کشورى براى پیشگیرى از فقر آهن، خانم هاى باردار باید از شروع هفته ۱۶ باردارى یک عدد قرص سولفات فرو در روز مصرف کرده و تا سه ماه پس از زایمان ادامه دهند.
لازم به ذکر اســت مصرف مکمل آهن در مورد خانم هاى باردار مبتلا به تالاســمى نیز طبق برنامه کشــورى مانند ســایر خانم هاى باردار توصیه مى شود.
مصرف قرص آهن ممکن اســت عوارضى مانند تهوع، درد معده، اســهال و یا یبوســت به دنبال داشته باشد به همین دلیل توصیه مى شــود قرص آهن بعد از غذا میل شــود تا عوارض جانبى به حداقل برسد. بهترین زمان براى مصرف مکمل آهن شب قبل از خواب مى باشد.
در هر حال خانم باردار باید بداند هیچگاه نباید مصرف قرص آهن را قطع کند زیرا بعد از گذشت چندروز معمولا این عوارض قابل تحمل شده و یا به طور کلى برطرف خواهند شد.
توصیه مى شــود از مصرف همزمان شــیر و فرآورده هاى لبنى، چاى و قهوه و قرص آهن خوددارى شود زیرا کلسیم موجود در لبنیات و تانن موجود در چاى و قهوه در جذب آهن اختلال ایجاد مى کند.
مکمل مولتى ویتامین (ساده یا مینرال)
در دوران باردارى نیاز به ویتامین ها و مواد معدنى افزایش مى یابد و باید اطمینان حاصل شود که برنامه غذایى روزانه، مواد مغذى مورد نیاز خانم باردار را تا حد زیادى تأمین کند؛ خصوصا در شرایطى که ترکیب برنامه غذایى خانم باردار از تعادل و تنوع کافى برخوردار نیست و یا خانم باردار به علت حاملگى هاى مکرر و به ویژه با فاصله کم، ذخایر بدنى کافى ندارد باید مصرف مکمل هاى مولتى ویتامین توصیه شــود.
معمولا در کشــورهاى در حال توسعه به دلیل وضعیت نامطلوب اقتصادى و یا فرهنگى ممکن اســت خانم باردار دریافت کافى مواد مغذى از برنامه غذایى روزانه نداشــته باشد؛ در این صورت مکمل یارى مولتى ویتامین باید انجام شود.
در کشور ما بر اساس دستورالعمل هاى موجود، کلیه خانم هاى باردار از شروع هفته ۱۶ باردارى تا سه ماه بعد از زایمان باید روزانه یک عدد کپسول مولتى ویتامین ساده یا مینرال مصرف نمایند.
مکمل اسیدفولیک
نیاز به اسید فولیک در دوران باردارى افزایش مى یابد به دلیل نقش اسیدفولیک در پیشگیرى از نقص مادر زادى لوله عصبى، بهتر است مصرف این مکمل از سه ماه قبل از باردارى شروع شود و براى خانم هاى باردارى که از قبل تصمیم به باردارى نداشته اند، به محض اطلاع از باردارى مصرف روزانه یک قرص اسید فولیک توصیه مى شود.
مصرف منابع غذایى غنى از اســیدفولیک مانند ســبزى هاى سبز تیره مثل اسفناج، میوه ها به خصوص مرکبات و حبوبات در برنامه غذایى روزانه توصیه مى شود.
با توجه به اینکه بخش عمده اســیدفولیک در اثر پخت ســبزى ها از بین مى رود، توصیه می شود از سبزى هاى تازه (مثل ســبزى خوردن) و ســالاد شــامل کاهو و خیار در برنامه غذایى روزانه اســتفاده شــود. البته باید توجه داشت مصرف کافى منابــع غذایى این ویتامین به تنهایى نیاز بدن مادران باردار به اســیدفولیک را تأمیــن نمى کند و نمى تواند جایگزین مکمل اسید فولیک شود.
| مکمل هاى دارویى | زمان مصرف | مقدار مصرف |
| اسید فولیک | از ابتدا تا پایان بارداری روزانه یک قرص اسیدفولیک ( مصرف این قرص از سه ماه قبل از بارداری توصیه می شود) | روزانه یک عدد قرص اسیدفولیک |
| آهن | از شروع هفته ۱۶ بارداری | روزانه یک عدد قرص سولفات فروز |
| مولتی ویتامین | از شروع هفته ۱۶ بارداری تا پایان بارداری | روزانه یک قرص یا کپسول مولتی ویتامین مینرال یا ساده |
| نکته۱ :در صورتى که قرص یا کپسول مولتى ویتامین داراى ۴۰۰ میکروگرم اسیدفولیک باشد، نیاز به ادامه مصرف قرص اسید فولیک به صورت جداگانه از شروع هفته ۱۶ تا پایان باردارى نیست. نکته ۲ :پس از زایمان روزانه یک عدد قرص آهن ویک عدد قرص یا کپسول مولتى ویتامین مینرال یا ساده تا ۳ ماه پس از زایمان مصرف شود. | ||
همچنین مقاله های زیر در زمینه بارداری ممکن است برای شما مفید باشد:
- اثر مواد مغذی بر افزایش قدرت باروری
- تغذیه پیش از بارداری
- تغذیه در دوران بارداری
- توصیه هاى تغذیه اى براى خانم هاى باردار لاغر
- توصیه های تغذیه ایی برای خانم های باردار چاق
- مصرف مکمل های غذایی در دوران بارداری
- وزن گیری در دوران بارداری
- حاملگی و ورزش
- توصیه های تغذیه در دوران شکایات شایع بارداری
منابع:
- برنامه کشورى مادرى ایمن ( مراقبت هاى ادغام یافته سلامت مادران)، والافر، ش و همکاران. وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی، سال ۱۳۸۹
- Bonnie S. Worthington-Roberts, Sue Rodwell Williams, Mosby: Nutrition in Pregnancy and lactation. 5th ed, St. Louis: Mosby, 1993.
- Cunningham FG, Leveno K J, Bloom SL, Hauth JC, Rouse D J, Spong C Y: Williams 23rd ed, The McGraw-Hill, 2009.
- American College of Obstetricians and Gynecologists: Gestational diabetes. ACOG Practice Bulletin. Obstet Gynecol. 2001. No: 30.
- Kathleen M, Rasmussen and Ann L. Yaktine: Weight Gain during Pregnancy. Washington DC, National Academies Press, 2009.
- Mahan LK, Escott-stump S. Krause’s, Food, Nutrition and Diet Therapy (eds), 13th ed, Philadelphia, WB Saunders Co, 2012, PP: 340-371.
- Metzger BE, Gabbe SG, Persson B, Buchanan TA, Catalano PA, Damm P, et al: Recommendations on the diagnosis & classification of hyperglycemia in pregnancy. IADPSG, Consensus Panel. 2010.
- Nicholson W, Bolen S, Witkop CT, Neale D, Wilson L, Bass E: Benefits and risks of oral diabetes agents compared with insulin in women with gestational diabetes: a systematic Obstet Gynecol, 2009.
- World Health Organization (WHO): Growth Chart, available from: http://www.who.int/growthref/who2007_bmi_for_age/en.U.S. Preventive Services Task Force: Screening for gestational diabetes mellitus; recommendation statement. Ann Intern Med, 2008
