زینک چیست؟ خواص و عوارض آن را بشناسید

زینک یکی از ریزمغذی‌های ضروری برای بدن است که تقریبا از هر نظر، برای سلامت انسان، مهم و حیاتی محسوب می‌شود. زینک پس از آهن، فراوان‌ترین عنصر در بدن است. در این مقاله، در مورد مکمل‌های زینک و مزایا و عوارض احتمالی، و نیز نحوه مصرف آن‌ها نکاتی بیان خواهد شد.

قرص زینک

قرص زینک (Zinc) یکی از قرص‌هایی است که دارای عنصر روی و برخی از ویتامین‌ها مانند ویتامین های گروه B  و C می‌باشد.

عنصر روی در سلامتی بدن نقش بسیار مهمی دارد؛ زیرا در تقویت سیستم ایمنی بدن، ساخت کلاژن، ترمیم، مقابله با استرس، استحکام ناخن‌ها و همچنین در سلامت پوست و مو و تقویت ساختار آن بسیار تأثیرگذار است و سلامت سیستم بینایی فرد را حفظ می‌کند.

زینک به دو صورت قرص و شربت در ایران وجود دارد که پزشک با توجه به احتیاج بدن و سلامت فرد یکی از آن‌ها را برای فرد تجویز می‌کند.

زینک با کلسیم، پنی سیلین، مواد لبنی، کافئین و الکل تداخل دارویی دارد که افراد باید به این موضوع توجه زیادی داشته باشند.

برخی از افراد قرص زینک یا روی را بدون تجویز پزشک از داروخانه تهیه کرده و مصرف می‌کنند، اما همواره باید به این موضوع بسیار مهم توجه گردد که استفاده از هر نوع قرص یا دارویی بدون تجویز پزشک می‌تواند برای سلامت فرد مضراتی داشته باشد.

انواع قرص زینک

وجود زینک برای رشد و عملکرد مناسب دستگاه عصبی ضروری است. کمبود این ماده معدنی می‌تواند موجب اختلال توجه و اختلال حرکتی در نوزادان شود که تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. اگر دچار کمبود زینک هستید، می‌توانید به منظور پیشگیری و درمان کمبود این ماده معدنی مهم از مکمل‌های زینک استفاده نمایید. این مکمل‌ها به شکل قرص زینک، شربت زینک و کپسول زینک موجود هستند. هنگام استفاده از مکمل قرص زینک باید توجه داشته باشید که این مکمل‌ها گونه‌های مختلفی دارند. هر نوع از مکمل‌های قرص زینک تأثیر متفاوتی بر ابعاد مختلف سلامت بدن بر جای می‌گذارند. برخی از انواع مکمل زینک عبارت‌اند از:

• زینک گلوکونات (Zinc gluconate): این مکمل یکی از رایج‌ترین گونه‌های مکمل زینک است که اغلب در داروهای سرماخوردگی به کار می‌رود، مانند قرص‌های مکیدنی.
• زینک استات (Zinc acetate): این نوع مکمل زینک نیز مانند زینک گلوکونات اغلب به قرص‌های مکیدنی جهت درمان سرماخوردگی استفاده می‌شود تا نشانه‌های بیماری را کم کند و بهبود بیماری را تسریع بخشد.
• زینک سولفات (Zinc sulfate): براساس یافته‌ها و ادعاهای پزشکی، زینک سولفات علاوه بر این که از کمبود زینک در بدن جلوگیری می‌کند، می‌تواند نقش مؤثری نیز در کم‌کردن شدت آکنه روی پوست داشته باشد.
• زینک پیکولینات (Zinc picolinate): مطالعات نشان داده بدن در جذب این نوع مکمل زینک، بهتر از دیگر انواع آن به‌ویژه زینک گلوکونات و زینک سیترات عمل می‌کند.
• زینک اوراتات (Zinc orotate): این مدل از مکمل‌های زینک به اوروتیک اسید متصل هستند و یکی از رایج‌ترین مکمل‌های قرص زینک در بازار محسوب می‌شوند.
• زینک سیترات (Zinc citrate): براساس برخی یافته‌ها، این مدل از مکمل‌های زینک، قدرت جذبی برابر با زینک گلوکونات داشته اما طعم نسبتا بهتری در مقایسه با آن دارد.

از آن جا که مکمل قرص زینک گلوکونات به فراوانی یافت می‌شود، می‌تواند گزینه خوبی برای مصرف باشد و در عین‌ حال جیب قیمت مناسب‌تری هم دارد. هرچند که مکمل قرص زینک پیکولینات قدرت جذب بیشتری نسبت به بقیه مکمل‌های زینک دارد.

مکمل قرص زینک در اشکال مختلف کپسول، قرص و قرص‌های مکیدنی (مانند آب‌نبات) وجود دارند و می‌توانید براساس نوع مکملی که انتخاب می‌کنید، مقدار دوز مصرفی مورد نیاز خود را به بدن‌تان انتقال دهید. به خاطر داشته باشید که استفاده از مکمل زینک به‌صورت اسپری بینی می‌تواند باعث کاهش حس بویایی شود، پس تا جایی که می‌توانید، از مصرف این مکمل خودداری نمایید.

دوره مصرف قرص زینک پلاس

در رابطه با دوره مصرف قرص زینک پلاس توضیحاتی در سایت های پزشکی داده شده است اما بهتر است در مورد این که قرص زینک پلاس چند دوره باید مصرف شود با پزشک متخصص مشورت نمایید. مقدار زیاد زینک یا مکمل آن باعث کاهش ایمنی بدن، تداخل با جذب مس، کمبود مس در بدن و افزایش احتمال کم خونی می شود. دوره مصرف قرص زینک پلاس نباید طولانی باشد زیرا خوردن زیاد زینک باعث حالت تهوع، سردرد، ناراحتی معده و استفراغ می‌شود. دوره درمان قرص زینک پلاس برای افراد مختلف متفاوت است و بر اساس سن و جنسیت توسط پزشک تعیین می‌گردد. رژیم غذایی افراد مختلف براساس عوامل متفاوتی مانند سبک زندگی، رژیم غذایی، قرص‌های مصرفی و سایر عوامل متفاوت است. داروی زینک پلاس می‌تواند منجر به ناراحتی معده شود و یا حالت تهوع و استفراغ و اسهال ایجاد کند. بنابراین، سعی کنید زینک را همراه با غذا بخورید تا عوارض احتمالی قرص زینک پلاس کاهش یابد. در دوره مصرف قرص زینک پلاس از خوردن بیش از حد کلسیم و مصرف زیاد لبنیات پرهیز نمایید.

به طور دقیق نمی توان دوره مصرف قرص های زینک پلاس را مشخص کرد اما توصیه می‌شود همه مکمل‌های حاوی زینک باید همراه غذا مصرف شده تا از ایجاد تهوع جلوگیری شود. وقتی شما بهترین فایده را از قرص زینک پلاس می برید که آن را با آب و یا آب میوه (نه با شیر) بعد از وعده نهار مصرف کنید و هرگز قرص زینک پلاس را همزمان با مکمل های آهن و کلسیم مصرف نکنید. عوارض کمبود روی در بدن عبارتند از ریزش مو، کاهش وزن، تأخیر در ترمیم زخم‌ها، عفونت مزمن و پوستی خشن و دارای جوش و همچنین کاهش اشتها، افسردگی و ناراحتی روحی نیز از مهم‌ترین عوارض کاهش زینک در بدن است. اگر در دوره مصرف قرص زینک پلاس مشکل معده پیدا کردید، آن را همراه با غذا مصرف کنید. همچنین افرادی که به اختلالات کبدی و روده‌ای مبتلا هستند، بایستی قبل از مصرف قرص زینک پلاس حتما با پزشک متخصص مشورت نمایند.

قرص زینک پلاس و چاقی

قرص زینک پلاس به دلیل داشتن مقادیر فراوان ویتامین‌های گروه ب و سایر عوامل مفید برای بدن و همچنین برای کسانی که به دنبال چاقی بی ضرر هستن بسیار مفید است. بهتر است با خوردن مکمل‌ها و غذاهای پروتئینی در کنار مصرف روزانه قرص زینک پلاس در یک دوره ۶ ماهه اقدام به افزایش وزن نمایید. البته توصیه مهم این است که در خوردن آن زیاده روی نکنید و صرفا تا رسیدن به وزن نرمال خود ادامه دهید. می‌توانید صبح ها بعد از صبحانه روزی یک عدد قرص زینک مصرف کنید و درکنار آن از مصرف تخم مرغ آب‌پز هم در صبحانه غفلت نکنید خوردن گوشت گوساله هم سبب جذب آهن می‌شود. البته قرص زینک به بهبود جذب آهن و درمان کم خونی هم کمک می‌نماید.

البته همواره باید به این موضوع بسیار مهم توجه گردد که استفاده از هر نوع قرص یا دارویی بدون تجویز پزشک می‌تواند برای سلامت فرد مضراتی داشته باشد.

عوارض قرص زینک

مصرف بیش از حد زینک (روی) ممکن است برای افرادی که این ریزمغذی را بیش از حد مجاز وارد بدن می‌کنند، عوارضی در پی داشته باشد. مصرف قرص زینک بدون تجویز پزشک، معضلاتی از جمله افزایش خطر خونریزی در فرد و کاهش فعالیت سیستم ایمنی او را در بر خواهد داشت. همچنین مقدار بیش از حد این عنصر در بدن موجب کاهش چربی مفید خون و افزایش حساسیت به ویژه در افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی می‌شود. بنابراین، دوز و مدت زمان مصرف مکمل‌های زینک (روی) باید توسط پزشک مشخص گردد و از مصرف خودسرانه آن باید جدا خودداری گردد. سایر عوارضی که مصرف بیش از اندازه زینک به همراه دارد می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• سردرد و سرگیجه
• حالت تهوع و استفراغ
• ناراحتی‌های معده

این موارد می تواند نشان دهنده مقدار بالای زینک در بدن شما باشد. دوره‌ای که از زینک برای درمان استفاده می کنید، کاملا بسته به جنس، نوع درمان و سن متفاوت خواهد بود. معمولا مردان به دلیل تحرک زیادی که دارند و انرژی بیشتری که مصرف می‌کنند، به مقدار زینک بیشتری احتیاج خواهند داشت.

قرص زینک برای مو

بدون شک مهم‌ترین علائم کمبود روی در بدن ریزش مو است. به همین خاطر برخی به این قرص، قرص ضد ریزش مو نیز گفته می‌شود. تجربه ثابت کرده است بسیاری از افرادی که با مشکل ریزش مو مواجه هستند و به کمبود روی نیز مبتلا هستند، با مصرف قرص زینک مشکل‌شان کاملا رفع می‌شود. در واقع زینک یکی از عناصر مهم در روند رشد و ترمیم بافت مو است و وجود آن در بدن باعث تولید پروتئین و کلاژن می‌شود. ساخت کلاژن در روند رشد مو و جلوگیری از طاسی سر بسیار موثر است و حتی ادعا شده از سفید شدن موها نیز جلوگیری می‌‌کند. بنابراین، علاوه بر جلوگیری از ریزش مو، قرص زینک پلاس برای رشد مو نیز مفید است. البته باز هم تأکید می‌شود بدون تجویز پزشک از مصرف آن خودداری نمایید.

بهترین زمان مصرف قرص زینک پلاس

از آن جا که قرص‌ها باید به بدن ما جذب شوند و تأثیری روی بدن ما داشته باشند، بهتر است در زمان‌های معینی از آن‌ها استفاده شود. قبل از این که بخواهیم در مورد زمان مصرف قرص زینک برای شما توضیح دهیم، بسیار مهم است که بدانید به هیچ وجه نباید قرص زینک را به همراه مواد لبنی مانند شیر، دوغ و… مصرف نمایید، زیرا کلسیم مانع جذب روی در بدن می شود. مورد دیگری که باید به آن اشاره کنیم کافئین می‌باشد که نباید تا یک ساعت بعد از مصرف زینک و یک ساعت قبل از مصرف زینک، استفاده شود.

متخصصین بهترین زمان برای مصرف قرص زینک را بعد از ناهار بیان نموده‌اند، از آن جایی که شما باید یک بار در روز از قرص زینک استفاده کنید، بهتر است آن را بعد از خوردن غذا مصرف کنید تا تأثیر آن را ببینید. بعد از این که قرص زینک را مصرف نمودید، بهتر است آب زیادی بنوشید .

تمام داروها و مکمل‌های غذایی با توجه به تأثیری که قرار است بر بدن ما داشته باشند، باید برای مدت زمانی مناسب استفاده شوند، تکمیل طول دوره مصرف می‌تواند تا حدود زیادی بر روند درمان ما تأثیر داشته باشد. تمام مواد معدنی، ویتامین‌ها و مکمل‌هایی که ما در طول زندگی از آن‌ها برای تأمین انرژی استفاده می کنیم، زمانی می‌توانند اثر مطلوب داشته باشند که در بهترین زمان از آن‌ها استفاده نماییم.

همان طور که بیان شد مصرف زینک می‌تواند نقش بسیار مهمی بر تقویت سیستم ایمنی بدن داشته باشد و علاوه بر آن مهم‌ترین تأثیر خود را روی رشد و سلامت مو دارد. این ماده معدنی به دلیل ترکیباتی که دارد می تواند اثر بسیار زیادی روی رشد و بهبود سلامت موهای ما داشته باشد. البته اگر در زمان معین و به مقدار لازم استفاده شود. در غیر این صورت هیچ تأثیری نخواهد داشت.

از طرف دیگر، استفاده بیش از اندازه از داروها حتی زینک هم ممکن است تأثیر منفی و برعکس روی بدن ما داشته باشد. توجه داشته باشید که مصرف بیش از اندازه زینک منجر به ایجاد کم خونی در بدن می‌شود، پس همواره توصیه می‌شود با دستور پزشک از زینک استفاده کنید. همچنین بهترین زمان را برای مصرف آن در نظر بگیرید.

منبع:

Krause’s Food and the Nutrition Care Process. Elsevier, 2017.