علت سوزش معده و راههای درمان آن

سوزش معده یک درد همراه با سوزش در ناحیه سینه و درست پشت قفسه سینه است. این درد اغلب در زمان دراز کشیدن یا خم شدن بیشتر است. سوزش معده یکی از مسائلی است که بسیاری از افراد بدون هیچ خطر مشخص با آن روبه رو می شوند. اکثر افراد می توانند ناراحتی های مربوط به سوزش بالای معده (سوزش سر معده) را با ایجاد تغییرات در سبک زندگی و استفاده از داروهای قابل تهیه از داروخانه ها کنترل کنند. به هر حال، در صورتی که این سوزش ادامه داشته باشد یا به صورت یک مسئله عادی روزمره در آید، می تواند نشانه ای از ایجاد مشکلات جدی تر برای فرد باشد که نیازمند مراقبت های پزشکی است.

در این مقاله، در مورد علل ایجاد سوزش سر معده، راه‌کارهای درمانی و رژیم غذایی مؤثر در کنترل آن نکاتی بیان می‌شود.

علائم سوزش معده

1. درد به صورت سوزش در سینه که معمولا همراه سوزش معده بعد از غذا خوردن و در زمان شب احساس می شود.
2. دردی که با دراز کشیدن یا خم شدن تشدید می‌یابد.
3. بیماری رفلاکس معده به مری یکی از نشانه های سوزش معده است. در این حالت اسید معده به مری بر می گردد و باعث درد و سوزش معده تا گلو می شود. این درد می تواند به صورت احساس سوزش پشت جناغ سینه یا استخوان سینه به صورت گرفتگی یا درد شدید احساس شود. بسیاری از مواقع درد ناشی از رفلاکس اسیدی ممکن است با درد مربوط به حمله قلبی اشتباه گرفته شود.
4. درد ناشی از رفلاکس معده (سوزش معده) می تواند در قسمت پایین سینه احساس شود یا در مواقع خاص به سمت پشت گلو توسعه پیدا کرده و همراه با نفخ شکم باشد. در این حالت یک مزه تند در پشت گلو احساس می شود. اگر رفلکس اسیدی نزدیک حنجره در گلو باشد، می تواند باعث ایجاد سرفه یا گرفتگی صدا شود. رفلکس اسیدی معده با شدت زیاد و در طول دوره های زمانی طولانی می تواند باعث از بین رفتن مینای دندان ها شده و در نهایت منجر به ایجاد پوسیدگی دندان شود.
5. علائم این بیماری اغلب پس از صرف غذای سنگین، خم شدن به جلو، یا دراز کشیدن بیشتر احساس می شود. به این ترتیب بسیاری از افراد ممکن است سوزش معده را در زمان بیدار شدن از خواب احساس نمایند.

علت سوزش سر معده

سوزش سر معده نشانه ای از بیماری رفلاکس معده به مری است که در نتیجه برگشت اسید معده به مری ایجاد می شود. عوامل سوزش معده در این حالت شامل مواردی هستند که باعث افزایش تولید اسید در معده شده و نیز در نتیجه آن‌ها مشکلات ساختاری ایجاد می شود که می تواند امکان برگشت اسید معده به مری را در بدن فراهم کند.

مصرف برخی غذاهای معمول باعث می شود ترشح اسید معده افزایش پیدا کند و این موضوع باعث سوزش معده می‌گردد. مصرف برخی داروهای خاص نیز می تواند باعث سوزش معده شود. در این قسمت از مقاله، مواد غذایی و داروهایی که باعث سوزش معده می‌شوند، معرفی می‌گردد. این عوامل عبارتند از:

1. کافئین: منابع غذایی حاوی کافئین مانند قهوه، چای، کولا، برخی شکلات‌ها هستند. کافئین باعث می شود ماهیچه های حلقوی مری شل شوند. بنابراین، مواد شیمیایی اسیدی از معده بالا و به سمت گلو می‌رود. در نتیجه، یکی از بهترین درمان‌ها برای سوزش دل کاهش مصرف کافئین تا حد امکان می‌باشد.
2. غذاهای چرب و روغنی: غذاهای چرب ۳ الی ۵ برابر بیشتراز غذاهای سالم زمان برای هضم شدن نیاز دارند. مشکلی که غذاهای دیرهضم ایجاد می کنند این است که غذاها در داخل معده شروع به مخلوط شدن می کنند و باعث افزایش فشار به ماهیچه های حلقوی مری شده که در بازگشت باعث می شود مواد شیمیایی آنزیمی غذا به گلوی شما برگردد و مری فرد را بسوزاند. بهترین درمان برای سوزش سر دل در این مورد حذف غذاهای ناسالم از رژیم غذایی خود تا حد ممکن است. اگر رژیم غذایی علت سوزش معده شما است، رژیم غذایی خاصی وجود دارد که به طور قطعی این سوزش را کاهش می‌دهد. تغییرات دررژیم غذایی بهترین درمان برای این شرایط است.
3. سیر: سیر و گوجه فرنگی محصولات اساسی هستند که موجب بازگشت اسید می‌شوند. این نوع غذاها همچنین ماهیچه های حلقوی مری را نیز شل می‌کنند.
4. سیگار گشیدن: مواد شیمیایی خطرناکی که از دود سیگار ایجاد می‌شوند، موجب ضعیف شدن ماهیچهحلقوی پایین مری می‌شود. این مسئله خود باعث بروز عوارض سوزش معده خواهد شد. بنابراین، توصیه می‌شود استعمال دخانیات را ترک نمایید.
5. مصرف برخی داروها مانند آسپرین، ایبوپروفن (مورتین، ادویل، نوپرین و موارد مانند آن)، ناپروکسین
6. نوشیدنی های حاوی کربنات
7. آب میوه های اسیدی (گریپ فروت، پرتقال، آناناس)
8. چاقی: چاقی می تواند باعث افزایش فشار وارد شده به ناحیه شکم شود و بنابراین رفلاکس و سوزش معده ایجاد می شود.
9. بارداری: بارداری می تواند باعث افزایش فشار به حفره شکمی شود، در این حالت عملکرد اسفنکتر تحتانی مری آسیب دیده و باعث رفلاکس اسیدی معده به مری و سوزش معده در بارداری می‌گردد.

درمان خانگی سوزش سر معده

برای کنترل مشکل سوزش معده شما می توانید در سبک زندگی خود تغییراتی را ایجاد نمایید. این تغییرات عبارتند از:

1. در هر وعده غذای کم‌تری مصرف کنید، اما تعداد دفعات غذا خوردن را افزایش دهید.
2. از خوردن غذا قبل از خوابیدن خودداری نمایید.
3. سیگار نکشید
4. سر خود را در زمان خوابیدن بالا بگیرید (با استفاده از دو یا سه بالش) تا به این ترتیب امکان کشیدن اسید معده به پایین توسط جاذبه فراهم شود و از رفلاکس اسیدی و سوزش معده جلوگیری گردد.

درمان دارویی سوزش سر معده

برخی داروها می‌توانند به کاهش سوزش معده کمک کنند. البته باید توجه داشت که این داروها باید حتما توسط پزشک برای بیمار تجویز شود. این داروها شامل موارد زیر هستند:

1. داروهای ضد اسید معده که در عمل می توانند اسید معده را خنثی کنند. مصرف این داروها می توانند باعث تسکین ناراحتی بیمار شوند. به هر حال این داروها نمی توانند آسیب وارد شده به مری به خاطر اسید معده را درمان نمایند. داروهای ضد اسید معده ممکن است پس از خوردن غذا، قبل از خواب، یا در هر زمان مورد نیاز دیگر مصرف شوند تا به این ترتیب تأثیر زیاد اسید معده را  کاهش داده و یک پوشش محافظ بر روی دیواره مری ایجاد نمایند.
2. داروهای کاهنده اسید معده که می توانند سطح ترشح اسید معده را کاهش دهند. این داروها دارای سرعت عمل مشابه داروهای ضد اسید نیستند، اما می توانند در دوره زمانی طولانی تر برای بیمار مفید باشند.
3. مهار کننده های پروتون پمپ مثل لانسوپرازول و امپرازول می توانند اسید معده را کاهش دهند.

اگر درمان های معمول در این رابطه جواب نداد یا دارای اثربخشی مناسب نبود، لازم است بررسی‌های بیشتری انجام شود. در این حالت ممکن است نیاز به تجویز داروهای دیگر برای بهبود وضعیت بیمار وجود داشته باشد. توجه داشته باشید که مهار کننده های پمپ پروتون از انواع داروهایی هستند که مانع تولید اسید معده می شوند. این داروها شامل موارد زیر هستند:

1. امپرازول
2. رابپرازول
3. پنتوپرازول
4. لانزوپرازول

البته، باز هم این نکته بسیار مهم را یادآور می‌شویم که از مصرف خودسرانه این داروها باید جدا خودداری شود، زیرا ممکن است عوارض بسیار جدی و جبران‌ناپذیری را برای شما به همراه داشته باشید. در این موارد، توصیه بسیار مهم این است که حتما با پزشک خود مشورت نمایید.

عمل جراحی

عمل جراحی نیز یک روش درمانی است که برای بیماران زیر قابل استفاده می‌باشد:

1. برای بیمارانی که دارو درمانی نتوانسته بهبودی مناسب برای مشکل آن‌ها به همراه داشته باشد.
2. برای بیماران مبتلا به مری بارت.
3. برای بیمارانی که رفلکس اسیدی معده آن‌ها به اندازه‌ای شدید است که باعث ایجاد خش در صدا، ذات الریه، یا خس خس کردن سینه شده باشد.

به هر حال انتخاب روش درمانی مناسب در این حالت بستگی به شرایط بیمار داشته و با صلاح‌دید پزشک مشخص می‌گردد.

درمان سوزش معده در دوره بارداری

بیش از نیمی از تمام زنان باردار علائمی از سوزش شدید معده، به خصوص در طول سه ماهه دوم و سوم بارداری گزارش می کنند. سوزش معده در بارداری ممکن است به دلیل ایجاد تغییر در سطوح هورمونی مادر ایجاد شود که این شرایط می تواند بر عضلات سیستم گوارشی و چگونگی هضم غذاهای مختلف تأثیرگذار باشد. هورمون های بارداری می توانند باعث ضعیف شدن دریچه عضلانی بین معده و مری شوند و به این ترتیب امکان برگشت اسید معده به مری را فراهم نمایند. علاوه بر این، بزرگ شدن رحم می تواند باعث افزایش ازدحام سایر اندام های شکم شود و اسید معده را به سمت بالا هدایت کند. در موارد نادر سنگ صفرا نیز می‌تواند باعث سوزش معده در طول دوره بارداری شود.

برای کاهش سوزش معده در بارداری بدون وارد شدن آسیب به جنین، همواره لازم است به نکات زیر توجه گردد:

1. در طول روز از چند وعده غذایی کم حجم و کوچک به جای سه وعده غذایی بزرگ و پر حجم استفاده کنید.
2. به آرامی غذا بخورید.
3. از مصرف غذاهای سرخ کردنی، تند یا مواد غذایی غنی شده و هر گونه مواد غذایی دیگری که باعث ضعیف شدن دریچه تحتانی مری شده و خطر مواجه شدن با سوزش معده را افزایش می دهد، خودداری نمایید.
4. در طول مصرف غذا آب کم‌تر بنوشید، زیرا نوشیدن مقدار زیاد آب در زمان غذا خوردن می تواند احتمال رفلاکس اسیدی و سوزش معده را افزایش دهد.
5. بلافاصله پس از غذا خوردن دراز نکشید.
6. سعی کنید سر خود را در رختخواب بالاتر از پاهای خود قرار دهید تا به این ترتیب از بالا رفتن اسید معده جلوگیری نمایید.
7. از پزشک خود درباره داروهای قابل استفاده برای رفع مشکل که خطری را برای جنین به همراه ندارند سؤال کنید. گاهی اوقات ممکن است متوجه شوید داروهای به شکل شربت به خاطر ایجاد پوشش بر روی مری اثربخشی بیشتری در مقایسه با سایر داروهایی که به شکل قرص هستند، دارند.
8. از ایجاد یبوست جلوگیری نمایید.
9. لباس های گشاد بپوشید. پوشیدن لباس های تنگ می تواند سطح فشار به معده و شکم را افزایش دهد.

عوارض سوزش معده

این بیماری به طور مکرر که باعث ایجاد مشکل برای فرد گردد، به عنوان بیماری رفلکس معده به مری شناخته می شود. درمان این مشکل نیازمند تجویز دارو و گاهی اوقات عمل جراحی و سایر روش های درمانی موجود است. این بیماری می تواند به طور جدی مری بیمار را دچار آسیب نماید.

پیشگیری از سوزش معده

جهت پیشگیری از ابتلا به این بیماری به توصیه‌های زیر توجه نمایید:

1. نحوه غذا خوردن خود را تغییر دهید.
2. در بهترین حالت لازم است از چند وعده غذایی کم حجم و کوچک به جای دو یا سه وعده غذایی پر حجم استفاده نمایید.
3. به مدت ۲ تا ۳ ساعت پس از غذا خوردن دراز نکشید.
4. مصرف تنقلات در آخر شب و زمان نزدیک به خواب توصیه نمی‌شود.
5. مصرف شکلات، نعناع، غذاهای پرچرب، و محرک باعث شدید شدن سوزش معده می شود. این مواد می توانند اسفنکتر تحتانی مری را که دریچه بین مری و معده است، ضعیف نمایند.
6. غذاهای تند عبارتند از موادی هستند که از سطح اسید بالایی برخوردار می باشند (مانند گوجه فرنگی و پرتقال)، و قهوه می تواند علائم سوزش معده را در برخی افراد تشدید کند. اگر علائم سوزش معده شما پس از خوردن غذاهای خاص تشدید شد، شما باید به دنبال مصرف غذاهایی باشید که این علائم را بهبود بخشند.
7. استعمال دخانیات را ترک نمایید.
8. اگر سوزش معده شما در زمان شب احساس می شود، سر خود را هنگام خواب ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتر با قرار دادن بالش زیر سر خود بالاتر نگه دارید.
9. لباس تنگ نپوشید.

علل بازگشت اسید معده که باعث سوزش سر معده می شود، می تواند خوردن بعضی غذاها، دارو، بارداری و نیز برخی دلایل دیگر باشد. درمان فوری و سریع این مشکل معمولا با مراجعه به پزشک و مصرف دارو و استفاده از رژیم غذایی مناسب میسر می باشد. سوزش معده ممکن است بعد از غذا، صبح و در شب نیز بیمار را ناراحت کند. جراحی برای درمان سوزش معده در موارد خیلی محدود ممکن است نیاز باشد.

منبع:

Krause’s Food and the Nutrition Care Process. Elsevier, 2017.