نقش تغذیه در رفلاکس معده

بیماری رفلاکس معده یک اختلال گوارشی است و زمانی رخ می‌دهد که اسید معده در طول مصرف غذا یا بعد از وعده غذایی به درون مری بر می گردد و باعث درد معده، سوزش سر دل یا سایر علائم می شود. زمانی این اختلال بروز می‌کند که دریچه بین مری و معده در زمان نامناسب باز و بسته شود، علائم ریفلاکس معده دیده می شود. متخصصین تغذیه و متخصصین گوارش معتقد هستند که “رژیم غذایی نقش مهمی در کنترل علائم رفلاکس معده به مری داشته و اولین خط درمانی است که برای مبتلایان به این مشکل، توصیه می‌شود.”

در این مقاله، در مورد ملاحظات تغذیه‌ای در بزرگسالان و کودکان مبتلا به رفلاکس معده، نکاتی بیان می‌گردد.

رفلاکس معده در کودکان و نوجوانان

اگر یک شیرخوار علائم خاصی را داشته باشد، ممکن است به رفلاکس معده مبتلا باشد. این علائم عبارتند از:

• از خوردن امتناع کند و وزن نگیرد.
• تنفس سخت داشته باشد.
• پس از دریافت غذا مقدار زیادی از غذای خورده شده را با ناراحتی و فشار برگرداند.
• بهانه گیر باشد یا بعد از غذاخوردن درد داشته باشد.

اگر در کودکان و نوجوانان علائم زیر وجود داشته باشد، می تواند تأیید کننده رفلاکس معده در این افراد باشد:

• درد یا سوزش در بخش فوقانی معده داشته باشد.
• درد و احساس ناراحتی در هنگام بلع وجود داشته باشد.
• سرفه های مکرر و خشک به همراه خس خس سینه داشته باشد.
• تهوع مکرر داشته باشد.
• مزه اسید معده را در حلق احساس کند.
• احساس کند غذا در گلوی او گیر کرده است.
• دردی داشته باشد که با دراز کشیدن بدتر می شود.

رژیم غذایی مادری که نوزادش رفلاکس معده دارد

نوع تغذیه مادران شیرده تا حد زیادی بر سلامت نوزادشان تأثیرگذار است. بسیار پیش آمده مادری با خوردن بعضی از خوراکی ها نوزاد خود را دچار رفلاکس معده نموده. در این قسمت از مقاله، به شما خواهیم گفت که مادر باید چه خوراکی هایی بخورد و چه نکاتی را رعایت نماید تا فرزندش دچار رفلاکس نشود.

• مادرانی که نوزادشان رفلاکس معده دارد بهتر است حجم غذایی خود را کاهش اما تعداد وعده‌های غذایی را افزایش دهند، حتما ۲ الی ۳ ساعت قبل از رفتن به رختخواب وعده غذایی را مصرف کنند و بلافاصله بعد از غذا نخوابند و از هر گونه آلودگی محیطی، دود سیگار و قلیان خودداری کنند.
• پزشکان به مادرانی که نوزادشان رفلاکس معده دارد توصیه می کنند که خودشان از خوردن هر گونه غذاهای آماده و کنسروی به دلیل مواد نگهدارنده رنگ ها و ادویه ها و میوه های خاص مثل انواع توت به خصوص توت فرنگی و کیوی خودداری نمایند.
• بهتر است به نوزاد شیر کم‌تر اما به دفعات زیاد داده شود، زیرا هنگامی که او زیاد شیر می‌خورد، از مری او بالا می آید و دچار استفراغ می‌شود، هرچه شیر رقیق تر باشد حالت رفلاکس بیشتر می‌گردد، بنابراین مناسب است که به نوزاد شیر غلیظ خورانده شود.
• بهترین راه‌کار برای جلوگیری از رفلاکس معده نوزادان این است که مادر به حالت نشسته به نوزاد خود شیر دهد و کنار او نخوابد، بینی او باز نگه داشته شود و پس از شیردادن بچه روی شانه مادر گذاشته شود و به آرامی با دست بر پشت او زده شود.

مصرف برخی خوراکی‌ها توسط مادر، رفلاکس نوزاد را تشدید می‌کند:

• کلم خام، غذاهای پرچرب، گندم، سویا، تخم مرغ، انواع مغزها به خصوص بادام زمینی و ماهی.
• میوه‌هایی مانند سیب، موز، انجیر، نارگیل و سبزی‌هایی مانند گوجه فرنگی، خیار، کلم و ریواس نیز می‌تواند برای مادر آلرژن باشد.
• مصرف انواع مرکبات از جمله لیمو و آبلیمو، آلو، سرکه و سس‌های حاوی سرکه نیز می‌تواند جزء مواد آلرژن محسوب شود و ممکن است باعث بیشتر شدن رفلاکس نوزاد گردد.
• مادر این نوزادان باید همراه با غذا از مصرف لبنیات خودداری کنند.

مادران باید توجه داشته باشند مواد غذایی عنوان شده برای تمام افراد نمی‌تواند آلرژن باشد به همین دلیل توصیه می‌شود در ابتدا تمام این مواد را از رژیم غذایی خود حذف کرده و به فاصله ۴ روز یا یک هفته به صورت موردی این مواد را به لیست غذایی بیفزایند و اگر بعد از ۲ روز شاهد هیچ علائمی در کودک خود نبودند، می‌توانند آن مواد غذایی را برای همیشه استفاده کنند. در غیر این ‌صورت استفاده از آن می‌تواند برای کودک مضر باشد. همه رفلاکس ها به درمان نیازی ندارند و اغلب با تکنیک و طرز شیردادن صحیح بهبود می یابند و اگر بهتر نشدند و نوزاد مشکل تنفسی پیدا کرد و به طور مکر استفراغ کرد، حتما باید به پزشک مراجعه شود.

توصیه‌ها برای بهبود رفلاکس معده

• غذاها را کاملا بجوید و به آهستگی میل نمایید.
• وعده های غذایی کوچک و مکرر مصرف کنید و از مصرف وعده غذایی ۲ تا ۳ ساعت قبل از خواب خودداری کنید.
• در صورت ابتلا به اضافه وزن یا چاقی، استفاده از رژیم کاهش وزن توصیه می شود.
• از مصرف غذاهای حاوی ادویه، غذاهای پر چرب و میوه و سبزی‌های اسیدی (مانند پرتقال، کلم و …) که می تواند منجر به تحریک تولید اسید معده و افزایش رفلاکس معده شود، خودداری نمایید.
• از مصرف نوشیدنی های کربناته و حاوی کافئین مثل نوشابه ها، قهوه و … خودداری نمایید.
• در هنگام خواب سر بالاتر از بدن قرار گیرد.
• از مصرف وعده های غذایی حجیم قبل از فعالیت های سنگین، ورزش یا در هنگام استرس خودداری کنید.
• از پوشیدن لباس های تنگ خودداری نمایید.
• استفاده از یک رژیم اصولی و منطقی، تحت نظر متخصص تغذیه، به درمان رفلاکس معده کمک می‌کند.

رژیم غذایی در رفلاکس معده

یکی از ساده ترین روش‌هایی که می تواند ریفلاکس و سوزش معده را کاهش دهد، پرهیز از مصرف وعده های غذایی حجیم است. به این معنی که مصرف ۵ تا ۶ وعده غذایی در روز به جای ۲ تا ۳ وعده کوچک می تواند کمک کننده باشد. در ضمن این بیماران باید حداقل ۳ ساعت قبل از خواب از مصرف غذا خودداری کنید. به علاوه، از مصرف برخی مواد غذایی در رژیم غذایی خود پرهیز نمایند، زیرا مصرف این غذاها سبب تشدید علائم ریفلاکس معده می شود. این مواد غذایی عبارتند از:

• نوشیدنی های کربناته
• غذاهای پر ادویه
• غذاهای سرخ شده و پر چرب
• غذاهای حاوی نعناع و عرق نعناع
• سیر
• پیاز

برخی غذاها یا نوشیدنی هایی که ممکن است در برخی افراد بیش از بقیه سبب تشدید علائم رفلاکس معده شوند، شامل موارد زیر هستند که باید در رژیم غذایی رفلاکس معده با احتیاط مصرف شوند و در صورت تشدید علائم از آن‌ها استفاده نشود، عبارتند از:

• آب مرکبات
• چای نعناع
• نوشیدنی های بر پایه گوجه فرنگی
• مصرف منظم قهوه
• شیر کامل یا شیرشکلات

غذاهایی که در رژیم رفلاکس معده، مصرف آن‌ها مجاز است:

• برنج
• پاستای ساده
• نان های تهیه شده از غلات کامل
• غلات کم چرب
• کیک‌های کم چرب
• جو دو سر
• سیب زمینی آب‌پز
• گوشت بدون چربی مانند مرغ و ماهی
• پنیر کم چرب
• ماست کم چرب
• حبوبات (لوبیا، نخود، عدس)
• تخم مرغ
• کره بادام زمینی
• سویا
• مقدار کم از روغن های زیتون، کنجد، آفتابگردان و…
• دانه ها و مغزها
• سس سالاد کم چرب
• همه انواع سبزی‌ها به جز گوجه فرنگی و سبزی‌های سرخ شده در روغن
• همه میوه ها به جز مرکبات مثل پرتقال، لیمو و…
• شیر کم چرب یا بدون چربی
• آبمیوه ها غیر از آب مرکبات
• چای های گیاهی فاقد نعناع
• بستنی کم چرب
• شربت ها
• ماست یخی
• آب نبات های سفت
• کیک خانگی

غذاهایی که در رژیم رفلاکس معده، مصرف آن‌ها باید به حداقل رسیده و یا قطع شود:

• انواع گوشت سرخ شده
• سوسیس و هات داگ، انواع کالباس و پپرونی
• گوجه فرنگی
• سبزی‌های سرخ شده
• سبزی‌های تهیه شده به همراه سس خامه
• مرکبات مانند پرتقال، لیمو و گریپ فروت و …
• دونات
• شیرین های رولتی
• سیب زمینی سرخ شده
• چیپس سیب زمینی
• ماکارونی تهیه شده با سس های خامه ای و پر چرب
• کره
• خامه
• مارگارین
• بستنی
• شکلات
• کیک های پرچرب و خامه ای

پژوهش‌های علمی درباره رفلاکس معده چه نتایجی را نشان می‌دهند؟

هیچ رژیم غذایی به‌خصوصی وجود ندارد که از برگشت اسید معده به مری جلوگیری کند. با این حال، برخی مواد غذایی برای کاهش علائم رفلاکس معده در برخی مبتلایان مؤثر هستند.

در تحقیقات علمی نشان داده شده است که افزایش مصرف فیبر، به‌ویژه در قالب میوه‌ها و سبزی‌ها، تا حدودی در بهبود علائم این بیماری مؤثر است، اما پژوهشگران هنوز درمورد این که فیبرها چگونه از بروز علائم این بیماری جلوگیری می‌کنند، اطلاعات کاملی ندارند. افزایش مصرف فیبر علاوه بر بهبود علائم رفلاکس معده در کاهش خطر ابتلا به کلسترول بالا، قند خون کنترل نشده و هِموروئید و سایر اختلالات روده‌ای نیز نقش بسیار مهمی دارد.

درمورد مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی که احتمال می‌دهید علائم‌تان را بدتر می‌‌کنند، حتما با پزشک خود مشورت نمایید. یادتان باشد گاهی غذاهایی که در یک فرد موجب کاهش علائم رفلاکس معده می‌شوند، ممکن است باعث تشدید علائم بیماری در فرد دیگری شوند، اما مشورت با یک متخصص تغذیه قطعا راهگشا خواهد بود.

چنان چه از اصلاح رژیم غذایی یا تغییرات سبک زندگی نتیجه نگرفتید و هیچ بهبود قابل ملاحظه‌ای در علائم‌ خود مشاهده نکردید، به پزشک مراجعه نمایید. در این شرایط، پزشک معالج‌ برای شما دارو تجویز می‌کند. پزشکان در موارد بسیار حاد، ممکن است جراحی را توصیه نمایند.

سخن پایانی

همواره به یاد داشته باشید اعتدال در خوردن بسیار مهم است. سعی کنید غذاهای مشکل‌ساز را محدود کنید و تا حد امکان در آخر شب آن‌ها را میل نکنید. اجتناب یا محدودیت مواد غذایی که منجربه بدتر شدن علائم می‌گردد می تواند در بهبودی علائم مؤثر باشد، حذف مواد غذایی بی‌تأثیر بر علائم توصیه نمی‌شود. حتی الامکان بعد از خوردن غذا نخوابید. زیرا قرار دادن بدن به حالت افقی می تواند بازگشت اسید معده به مری را تسهیل کند.

منابع:

1. Krause’s Food and the Nutrition Care Process. Elsevier, 2017.
2. healthline.com