علائم کمبود آهن و مضرات کمبود آن و راههای درمان آن
کمآهن یکی از مواد معدنی بسیار مهم و حیاتی برای بدن می‌باشد. در این مقاله، به بررسی تأثیر فقر آهن و علائم آن و نیز روش‌های درمان کمبود آهن می‌پردازیم.
فقر آهن
فقر آهن به دلیل کمبود آهن در خوراک یا جذب نشدن آهن توسط بدن رخ می‌دهد. علی‌رغم شیوع این بیماری، بیشتر افرادی که از فقر آهن یا کم‌خونی خفیف رنج می‌برند، تا زمانی که بیماری‌شان شدت نیافته، معمولا متوجه علائم آن نمی‌شوند.
دختران نوجوان و زنان در سنین باروری به دلیل خونریزی ماهانه، بارداری، زایمان و شیردهی، بیشتر از آقایان در معرض کم‌خونی فقر آهن قرار دارند. تحقیقات نشان داده که تقریبا نیمی از زنان با ذخایر ناکافی آهن باردار می‌شوند که این امر می‌تواند مشکلات جدی برای مادر و جنین ایجاد کند.
کمبود آهن
آهن یکی از مواد معدنی مهم در بدن انسان است که اگر از مقدار طبیعی کم‌تر باشد با علائمی مثل سردرد، سرگیجه، ضعف، و بی‌حالی بروز می‌کند و بیشتر کودکان و دختران نوجوان و زنان باردار و سالمندان در معرض فقر آهن یا کم خونی هستند. فقر آهن یا کم خونی در عده زیادی از مردم به خصوص زنان وجود دارد که می‌تواند باعث ضعف و بی‌حالی شود، توجه به تغذیه مناسب یکی از روش‌هایی است که می‌تواند از بروز کم‌خونی جلوگیری کند.
علاوه بر آن، استفاده از مواد غذایی که جذب آهن را در بدن زیاد می‌کند، نیز کمک کننده می‌باشد. کمبود آهن در کم خونی یکی از شایع ترین نوع کم خونی است در وضعیتی که خون، به اندازه کافی گلبولهای قرمز سالم ندارد. گلبولهای قرمز اکسیژن را به بافت‌های بدن منتقل می‌کنند.
بدون آهن کافی، بدن نمی‌تواند به اندازه کافی ماده در گلبولهای قرمز تولید کند که آن‌ها را قادر به حمل اکسیژن نماید. در نتیجه کمبود آهن در کم خونی ممکن است باعث خستگی و تنگی نفس شود.
معمولا کمبود آهن در کم خونی را با مکمل های آهن کنترل می‌کنند، گاهی اوقات آزمایش‌ها و درمان‌های اضافی برای کمبود آهن در کم خونی ضروری است، مخصوصا زمانی که پزشک مشکوک به خون ریزی داخلی باشد.
علائم کمبود آهن
در ابتدا ممکن است کمبود آهن در کم خونی خیلی خفیف باشد و نادیده گرفته شود اما چون بدن کمبود آهن در کم خونی را بدتر می‌کند، علائم و نشانه‌ها تشدید می‌گردد. علائم و نشانه‌های ناشی از کمبود و فقر آهن عبارتند از:
- خستگی شدید و ضعف
- پوست رنگ پریده
- درد قفسه سینه
- تنگی نفس
- تپش قلب
- سردرد، سرگیجه
- دست و پاهای سرد
- التهاب و درد در زبان شما
- ناخن‌های شکننده
- اشتیاق غیر معقول برای مواد غیر غذایی مانند یخ، خاک، نشاسته، اشتهای کم، بخصوص در نوزادان و کودکان مبتلا به کم خونی فقر آهن.
علائم کمبود آهن در زنان
کمبود آهن، یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که اغلب در زنان مشاهده می‌گردد. کمبود آهن در زنان بسیار شایع بوده و با علائم زیر همراه است:
- احساس خستگی مفرط: یکی از شایع‌ترین علایم که به سختی می‌توان علت اصلی آن را تشخیص داد، احساس خستگی مفرط است زیرا اغلب زنان زندگی پرمشغله‌ای دارند و در نتیجه احساس خستگی می‌کنند. یه گفته یک متخصص خون، زنان خستگی را بخشی از زندگی خود می‌دانند؛ در حالی که کمبود آهن باعث می شود اکسیژن کمتری به بافت‌ها برسد و بدن از انرژی که به آن نیاز دارد، محروم می شود. اگر خستگی طبیعی شما همراه با احساس ضعف و بی قراری است و نمی توانید روی کارها تمرکز کنید، این امر ممکن است نشانه کمبود آهن باشد.
- رنگ‌پریدگی: گلبولهای قرمز، رنگ قرمز به خون می دهد و کمبود پروتئین باعث رنگ پریدگی چهره می شود. رنگ پریدگی چهره، داخل لب، لثه و پلک ها نشانه کمبود آهن است.
- کمبود نفس: اگر میزان اکسیژنی که به بدن می رسد، پایین باشد، هرچه قدر هم عمیق نفس بکشید، دچار کمبود نفس خواهید شد. اگر در انجام کارهای معمولی از جمله بالا رفتن از پله، ورزش کردن و … نفس کم می آورید، بدانید که دچار کمبود آهن شده‌اید.
- تپش قلب: قلبی که از آن زیاد کار کشیده شده است، در معرض مشکلاتی از جمله ضربان نامنظم، صدای غیرعادی، بزرگ شدن و حتی سکته است. برای رسیدن به آن مرحله، فرد باید برای مدتی دچار کمبود آهن باشد.
- سندرم بی‌قراری پا: تقریبا ۱۵ درصد از افرادی که دچار این سندرم هستند، با کمبود آهن مواجه می‌باشند. هرچه میزان آهن پایین باشد، علایم شدیدتر است.
- سردرد: به علت کمبود آهن میزان اکسیژنی که به مغز می رسد از حد معمول کم‌تر بوده و در نتیجه عروق مغز متورم و فرد دچار سردرد می‌شود.
- هوس خوردن خاک و یخ: هوس خوردن مواد غیرخوراکی می‌تواند نشانه کمبود آهن باشد.
- بدون دلیل دچار اضطراب می‌شوند: کمبود اکسیژن سیستم اعصاب سمپاتیک را تحریک می‌کند. از آن جا که کمبود آهن می تواند ضربان قلب را بالا ببرد، فرد در حالی که دلیلی برای اضطراب ندارد، حس می کند در وضعیت تنش و اضطراب قرار دارد.
- ریزش مو: کمبود آهن در مرحله پیشرفته باعث ریزش مو می شود.
- ظاهر زبان کمی عجیب است: کمبود آهن گاهی ممکن است باعث کم رنگ شدن زبان نیز گردد.
علائم کمبود آهن در مردان
یکی از مهم‌ترین علائم کمبود آهن در مردان رنگ پریدگی زبان و پلک چشم است. سایر علائم کمبود آهن در مردان شامل:
- خستگی زودرس و مفرط
- بی‌تفاوتی
- سرگیجه و سردرد
- خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست ها و پاها
- حالت تهوع
- در کم خونی های شدید گود شدن روی ناخن و پوسته پوسته شدن ناخن
- علائم کم خونی
- سستی و بی‌حالی
- ریزش مو
- بی قراری و ناراحتی
- مشکل در تنفس
- تمرکز ضعیف
- تپش قلب
- زرد رنگ شدن پوست
- علائم کم خونی
- حساسیت به هوای سرد
- وزوز گوش
- خشکی زبان
- مشکل در بلعیدن غذا
درمان کمبود آهن
اگر پزشک تأیید کرد که فقر آهن دارید، احتمالا با افزایش دریافت آهن از رژیم غذایی یا با مکمل‌های آهن، می‌توانید آن را به راحتی درمان نمایید. هدف اصلی درمان، بازگرداندن سطح هموگلوبین به حالت عادی و پر کردن ذخایر آهن است.
در حد امکان اطمینان حاصل کنید که به مقدار کافی آهن از طریق رژیم غذایی دریافت می‌کنید. فقط در صورت توصیه پزشک، مکمل‌ها را مصرف کنید.
- غذاهای غنی از آهن بخورید.
اگر پزشک احتمال می‌دهد که کمبود آهن شما ممکن است به دلیل کمبود آهن در رژیم غذایی است، غذاهای غنی از آهن که به تقویت جذب آهن کمک می‌کند، بخورید، مانند:
- گوشت قرمز و مرغ
- غذای دریایی
- غذاهای غنی از آهن
- نخود فرنگی، لوبیا و سایر حبوبات
- دانه‌ها و مغزها
- میوه‌های خشک مانند کشمش و زردآلو
- سبزی‌های تیره و برگ‌دار
نکته مهم این که، خوردن ویتامین C به بدن کمک می‌کند تا آهن را بهتر جذب کند. اطمینان حاصل کنید که به اندازه کافی غذاهای سرشار از ویتامین C، مانند میوه و سبزی‌ها را در برنامه غذایی خود دارید.
همچنین اجتناب از غذاهای خاصی که می‌توانند در مصرف زیاد مانع از جذب آهن شوند، ممکن است مفید باشد. این‌ها شامل چای و قهوه و غذاهای پر کلسیم مانند لبنیات و غلات سبوس‌دار است.
- در صورت توصیه پزشک از مکمل‌های آهن استفاده کنید.
به طور کلی، شما فقط باید یک مکمل آهن و آن هم به عنوان آخرین راه حل و در صورت توصیه پزشک مصرف کنید. اگر نتوانید سطح آهن خود را تنها از طریق رژیم غذایی بازیابی کنید، این راه حل مناسبی است. اگر مکمل آهن مصرف می‌کنید، همراه آن آب پرتقال بنوشید تا جذب آهن را تقویت کند.
به خاطر داشته باشید که مصرف مکمل‌های آهن می‌تواند چند عارضه ناخوشایند داشته باشد. این موارد شامل درد معده، یبوست یا اسهال، سوزش قلب، حالت تهوع و مدفوع سیاه است.
با این حال، این عوارض معمولا با گذشت زمان کاهش می‌یابد و بستگی به دوز آهن مصرفی شما دارد.
در نهایت این که، خوشبختانه، اکثر اشکالات کمبود آهن را می‌توان با استفاده از یک رژیم غذایی غنی از آهن یا در صورت توصیه پزشک، مکمل‌های آهن به راحتی درمان کرد.
قرص آهن
کم خونی یکی از بیماری‌هایی است که درصد نسبتا زیادی از مردم با آن مواجه شده‌اند، کم خونی بر اثر تغذیه نامناسب، خون‌ریزی‌های شدید و بیش از حد، اختلالات ژنتیکی، بیماری‌های مزمن و یا مسمومیت‌های دارویی ایجاد می‌شوند. در برخی موارد، برای رفع کم خونی باید از داروهایی استفاده کنیم که بتواند میزان خون از دست رفته بدن را به خوبی تأمین نماید زیرا در این شرایط، افراد میزان فقر آهن بالایی داشته و نمی‌توانند تنها از راه استفاده کردن از این مواد خوراکی و غذایی، خون مورد نیاز بدن خود را تأمین کنند، به همین دلیل باید از قرص‌های آهن استفاده کنند. قرص‌های آهن به دلیل این که دارای مواد تشکیل دهنده مفیدی هستند، می‌توانند کم خونی فرد را جبران کنند .یکی از نکات مهم در مصرف قرص آهن، بهترین زمان برای مصرف این قرص می باشد، این موضوع به این علت قابل اهمیت است که در صورت استفاده قرص آهن در زمان نادرست آن، جذب آهن موجود در این قرص به مقدار قابل توجهی کاهش می‌یابد.
باید به این نکته بسیار مهم توجه داشت که قرص آهن را نباید به صورت خودسرانه و بدون تجویز پزشک مصرف کرد، زیرا باعث ایجاد اختلال و به وجود آمدن مشکلات در کبد و حتی معده می‌شود. همان طور که گفته شد از نکات اصلی مصرف قرص آهن زمان مصرف آن می‌باشد؛ در این مورد باید دقت کرد که مصرف این قرص با دیگر مواد مورد نیاز بدن تداخل نداشته باشد برای مثال هیچ گاه نباید قرص آهن را با قرص کلسیم مصرف کرد و حتی خوراکی‌هایی که کلسیم دارند را نباید با قرص آهن مصرف کرد، مثلا هیچ وقت نباید قرص آهن را با شیر بخورید و تنها با یک لیوان آب باید مصرف شود. مصرف قرص آهن در زمانی که معده خالی است توصیه می‌شود، زیرا در این زمان اسید معده ترشح نشده و در نتیجه جذب آهن بهتر است. اگر فردی در هنگام مصرف قرص آهن با معده خالی دچار حالت تهوع شد بهتر است این مکمل را قبل از خواب و یا بعد از یک وعده غذایی مصرف کند. همچنین، مصرف قرص آهن به همراه ویتامین C علاوه بر این که جذب آهن را افزایش می دهد باعث کاهش حالت تهوع نیز می‌گردد.
از مواد خوراکی که دارای آهن هستند و همچنین به جذب بهتر آهن کمک می‌کنند، می‌توان به گوشت‌ها و جگر اشاره کرد که خود منبع بسیار خوب آهن هستند، ویتامین C و آبلیمو به دلیل این که حالت اسیدی دارند و همچنین فلفل دلمه‌ای باعث می‌شوند تا جذب آهن بیشتر شده و افزایش پیدا کند، در نتیجه آهن بیشتری برای بدن تأمین شده و مشکل کم خونی را از بین می‌برند.
- دوره مصرف قرص آهن: مصرف قرص آهن با تجویز پزشک باید صورت بگیرد تا دوره مصرف این قرص را با توجه به وضعیت بدن فرد برای او مشخص کند زیرا قرص آهن نباید در مدت طولانی مصرف شود به این دلیل که باعث به وجود آمدن مشکلات زیادی در فرد شده و سلامت فرد را به خطر می‌اندازد. اگر این قرص برای مدت زمان زیادی مصرف شود ممکن است به سلول‌های بدن آسیب وارد کند. همچنین، اگر فرد مبتلا به کم خونی در طی ۶ ماه مصرف مداوم این دارو به نتیجه نرسد به این معناست که برنامه درمانی فرد مشکل دارد.
- مقدار مصرف قرص آهن: مقدار مصرف قرص آهن در روز به شرایط بدنی، سن و جنسیت افراد بستگی دارد؛ در کودکان زیر ۱ سال میزان مصرف مکمل آهن تا ۱۱ میلی گرم در روز توصیه می‌شود. در کودکان ۱ تا ۳ سال ۷ میلی گرم کودکان ۴ تا ۸ سال ۱۰ میلی گرم به طور معمول مناسب است. همچنین برای آقایان در سنین ۹ تا ۱۳ سال ۸ میلی گرم، ۱۴ تا ۱۸ سال ۱۱ میلی گرم و ۱۹ سال به بالا ۸ میلی گرم می‌باشد. مصرف قرص آهن برای زنان در سنین ۹ تا ۱۳ سالگی ۸ میلی گرم، ۱۴ تا ۱۸ سال ۱۵ میلی گرم، ۱۹ تا ۵۰ سال ۱۸ میلی گرم، ۵۱ سال به بالا ۸ میلی گرم و در دوران بارداری ۲۷ میلی گرم ضروری است.
البته، نکته بسیار مهم و قابل توجه این است که مصرف قرص آهن به هیچ عنوان نباید خودسرانه انجام شود و همواره با تجویز پزشک باشد، زیرا مصرف خودسرانه آن عوارض بسیار جدی و قابل توجهی را در هر سنی به همراه خواهد داشت.
- نکات مهم در استفاده از قرص آهن: بهتر است قرص آهن را در ساعت مشخصی از روز مصرف کنید تا جذب آن بهتر صورت بگیرد. مصرف قرص آهن نباید بیشتر از مقدار توصیه شده توسط پزشک باشد، مخصوصا در زنان باردار، زیرا مشکلات جبران ناپذیری را برای فرد به وجود می‌آورد. برخی از عوارض مصرف بیش از حد داروی آهن خستگی، مشکلات تنفسی، ضعف، بی‌خوابی، حالت تهوع و نفخ می‌باشد. اما در برخی موارد باعث ایجاد مشکلات قلبی و حتی سکته می‌شود.
منابع:
Krause’s Food and the Nutrition Care Process. Elsevier, 2017
Healthline
