وزن گیری در دوران بارداری و نکات مربوط به آن

وزن گیری در دوران بارداری دارای نکات فراوانی است که در این مقاله در مورد آن بحث می کنیم.

افزایــش وزن دوران بــاردارى نتیجه یــک فرآیند فیزیولوژیک و از اجزاى رشــد و تکامل طبیعى مادر و جنین اســت.

این افزایش وزن مربوط به رشــد جنین، جفت، مایع آمنیوتیک، بافت رحم، افزایش حجم و ترکیبات خون، ذخایر چربى و اندازه پستانهاست.

لزوم افزایش وزن در دوران باردارى از سال ها قبل شناخته شده بود؛ شواهد غیرقابل انکارى وجود دارد که نشان مى دهد میزان وزن گیرى مادر در دوران باردارى بر میزان وزن زمان تولد نوزاد مؤثر است.

وزن گیری دوره ی بارداری:

الگوى افزایش وزن به اندازه افزایش وزن اهمیت دارد. از طرفى نکته ى قابل توجه این است که میزان افزایش وزن در طول ماه هاى مختلف دوره ى باردارى یکسان نیست.

به طور متوسط در سه ماهه اول کمترین مقدار و در سه ماهه دوم و سه ماهه ســوم بیشــترین مقدار افزایش وزن وجود دارد.

وزن گیرى مناسب مادر در ســه ماهه اول، دوم و سوم باردارى تضمین کننده ســلامت مادر و جنین در دوران باردارى و ســال هاى بعدى زندگى مى باشــد.

وزن گیرى مناسب در طول باردارى بر اساس یک برنامه غذایى متعادل و متنوع با استفاده از غذاهاى متداول که حاوى همه گروه هاى غذایى به تناسب نیاز در زمان هاى مختلف باردارى است، صورت مى گیرد.

در صورتى که تغذیه مادر باردار در دوران باردارى مناسب باشد، افزایش وزن روند مطلوبى خواهد داشت.

وزن گیرى ناکافى با کاهش رشــد و تولد زودرس جنین ارتباط مســتقیم دارد.

نقص لوله عصبى در نوزادان مادران چاق بیشــتر دیده مى شود.

وزن گیــرى زیــاد دوران باردارى در چاقى دوران کودکى و بیمارى هاى متابولیک ســال هاى بعــدزندگى و نیز اضافه وزن و چاقى بعد از زایمان مادر نیز تأثیر دارد.

توصیه هاى مربوط به افزایش وزن مطلوب دوران باردارى یکى از اقدامات اساســى در مراقبت هاى این دوران است که باید در اولین مراجعه و پس از تأیید حاملگى مادر ارائه شود.

مادران باردار در هر شرایط تغذیه اى که باشــند (کم وزن، طبیعى، داراى اضافه وزن و یا چاق) بایدافزایش وزن مناســبى داشــته باشند لازم است میزان افزایش وزن مادر باردار تحت نظر کارکنان بهداشتى، کارشناس تغذیه، ماما یا پزشک پایش شود.

بــا توجه به وضعیت تغذیه اى مادر قبل از باردارى که ممکن اســت به صــورت کم وزنى، وزن طبیعى، اضافه وزن و یا چاقى باشــد، میزان افزایش وزن توصیه شــده متفاوت است.

لازم اســت هر گونه اصلاح وزن و بهبود وضع تغذیه اى مادر قبل از باردارى صورت گیرد. در باردارى هاى برنامه ریزىشــده حداقل سه ماه قبل از باردارى وضعیت سلامت مادر باید ثبت شود.

به طور کلى باید در نظر داشــت که هر مادر باردار فردى اســت با تاریخچه و نیازهاى مخصوص به خود، بنابراین در کنترل وزن دوران باردارى به این نکته باید توجه شود.

مادر باردار در شروع باردارى باید از وزن خود آگاه باشد. سپس با مشاوره و تجزیه و تحلیل الگوى غذاى معمول، الگوى فعالیت روزانه و تاریخچه وزن مى توان افزایش وزن مناسب باردارى را تعیین کرد و راهنمایى هاى لازم را جهت افزایش وزن مناسب در این دوران ارائه داد. این راهنمایى ها باید مطابق میل مادر باردار بوده و نیز در جهت تأمین یک برنامه غذایى کافى و مغذى باشد.

محاسبه شاخص توده بدنی (BMI):

از فرمول زیر براى محاسبه نمایه توده بدنى استفاده مى شود:

• اگر BMI کمتر از ۱۸.۵ باشد مادر کم وزن مى باشد
• اگر BMI بین ۱۸.۵- ۲۴.۹ باشد، مادر داراى وزن طبیعى است
• اگر BMI بین ۲۵ – ۲۹.۹ باشد، مادر داراى اضافه وزن است
• و اگر BMI بیشتر یا مساوى ۳۰ باشد، مادر چاق مى باشد

پس از مشــخص شــدن نمایه توده بدنى با اســتفاده از جدولی که در ادامه وجود دارد، بایدمیزان افزایش وزن مطلوب باردارى تعیین و به مادر باردار توصیه گردد.

به طور مثال اگر BMI مادر باردارى بالاتر از عدد ۳۰ قرار گرفت بیانگر این است که مادر چاق بوده و توصیه لازم براى افزایش وزن مطلوب او در طول باردارى حدود ۹-۵ کیلوگرم است.

مادران داراى اضافه وزن باید حداقل ۷ و حداکثر ۱۱.۵ کیلوگرم افزایش وزن در طول دوران باردارى داشته باشند.

اگر مادرى باردارى خود را با وزن طبیعى شروع کرده است در طول دوران باردارى بایستى حداقل ۱۱.۵ و حداکثر۱۶ کیلوگرم افزایش وزن داشــته باشــد. مادران کم وزن باید در دوران باردارى ۱۲.۵ تا ۱۸ کیلوگرم افزایش وزن داشــته باشــند.

بدیهى اســت که مادران با نمایه توده بدنى در حد بالاى دامنه مربوطه، باید افزایش وزن حد پایین آن دامنه را داشته باشند و به همین نسبت حد میانگین نمایه توده بدنى، حد میانگین افزایش وزن توصیه مى شود.

وزن پیش از باردارى

وزن پیش از باردارىمهمترین شاخص جهت تعیین نمایهتوده بدنى مادر استو حداکثرمى توان وزن تا سه ماه قبل از باردارى را به عنوان وزن پیش از باردارى ملاک عمل قرار داد. به شرط این که مادر در طى این سه ماهه تغییرات وزنى واضحى (بیش از حالت معمول) نداشــته باشــد.

میزان افزایش وزن براى مادران باردار بالاتر از ۱۹ سال در باردارى تک قلویى بر اساس نمایه توده بدنى قبل از باردارى:

نکته:

الف) افزایش وزن در سه ماهه اول باردارى در حدود ۰.۵ تا ۲ کیلوگرم مىباشد.

ب) افزایش وزن مناسب جهت مادران داراى نمایه توده بدنى ۳۵ یا بیشتر باید توسط کارشناس تغذیه تعیین شود.

ج) در زنان کوتاه قد (کمتر از ۱۵۰ سانتى متر) افزایش وزن باید در محدوده حداقل میزان دامنه ارائه شده باشد.

الگوى وزن گیرى مهم اســت. افزایش وزن باید تدریجى باشــد. این افزایش وزن به طور متوسط طى سه ماهه دوم و سوم در مادران کم وزن ۰.۵ کیلوگرم، مادرانى که وزن طبیعى دارند ۰.۴ کیلوگرم، و مادرانى که داراى اضافه وزن هستند، حدود ۰.۳ کیلوگرم و در مادران چاق ۰.۲ کیلوگرم در هفته مى باشد.

معیارهاى وزن گیرى نامناسب در مادران باردار

بهترین معیار براى قضاوت در مورد وزن گیرى مناســب در طى باردارى اســتفاده از جدول و نمودار وزن گیرى مادران باردار مى باشد.

به هر دلیل که وزن گیرى مادر باردار (درهر یک از گروه هاى کم وزن، طبیعى، اضاف هوزن یا چاق) بر اساس جدول و نمودار وزن گیرى پیشرفت نکند، وزن گیرى نامناسب اطلاق مى شود.

وزن گیرى نامناسب به دو شکل قابل مشاهده است. وزنگیرى کمتر از حد انتظار و وزن گیرى بیش از حد انتظار، در هر دو حالت بسیار مهم است که علت زمینه اى وزنگیرى نامناسب بررسى و معین گردد.

توصیه هاى بارداری

• تنوع و تعادل در برنامه غذایى روزانه و استفاده از ۵ گروه غذایى اصلى رعایت شود.
• در هر وعده غذایى حداقل از سه گروه غذایى اصلى استفاده شود.
• ً ترجیحا از نان هاى سبوس دار مانند سنگک به جاى نان هاى سفید استفاده شود.
• بهتر است برنج به صورت کته یا دمى همراه حبوبات مصرف شود. به طور کلى مخلوط غلات و حبوبات مانند عدس پلو، لوبیا پلو، عدسى با نان و خوراک لوبیا با نان، پروتئین مناسبى را براى خانم باردار تامین مى کند.
• اســتفاده از انواع میوه هاى تازه که در منطقه موجود اســت و میوه هاى خشــک مانند کشمش، خرما، توت خشک، انجیر خشک، برگه هلو، زردآلو یا آلوى خشک به عنوان میان وعده توصیه شود.
• ســبزى هایى که به شــکل خام خورده مى شوند باید قبل از مصرف به دقت شسته و ضد عفونى شوند. از قرار دادن سبزى در معرض هوا یا نور خورشــید، پختن به مدت طولانى بخصوص در ظروف در باز و همراه آب زیاد و دور ریختن آب آن که سبب از بین رفتن ویتامین هاى موجود در سبزى ها مى شود، باید خوددارى گردد.
• روزانه سبزى هاى تازه مانند کاهو، گوجه فرنگى، خیار و هویج به عنوان میان وعده و سبزى هاى خام (سبزى خوردن) و یا پخته و یا سالاد همراه غذا مصرف شود.
• اگر مصرف شیر سبب ایجاد نفخ و مشکل گوارشى شود معادل آن مى توان از ماست استفاده کرد.
• انواع مغزها مثل پســته، بادام، گردو، فندق، منابع خوب پروتئین هســتندو مى توان به عنوان میان وعده ترجیحا از نوع خام و کم نمک آنها استفاده کرد.

مهم ترین عللى که سبب وزن گیرى نامناسب مادر در دوران باردارى مى شوند، عبارتند از:

• دسترسى ناکافى به برخى از گروه هاى غذایى
• عادات غذایى نامناسب و پیروى از رژیم هاى غذایى خاص (کم خورى و یا خرافات غذایى)
• تهوع و استفراغ دوران باردارى
• ابتلا به بیمارى هاى زمینه اى یا سابقه ابتلا به آن ها (مانند بیمارى هاى قلبى ـ عروقى، دیابت و…)
• عفونت هاى ادرارى
• ابتلا به اختلالات روانى و افسردگى
• مشکلات خانوادگى و نارضایتى از باردارى
• اعتیاد به مواد مخدر، داروهاى مخدر و دخانیات
• مصرف زیاد و غیر عادى مواد خوراکى و غیر خوراکى (ویار حاملگى و پیکا)
• مشکلات اقتصادى و درآمد ناکافى خانواده
• حجم زیاد کار روزانه و استراحت ناکافى
• تحرک ناکافى و نداشتن فعالیت بدنى روزانه
• سن کمتر از ۱۸ سال
• چند قلویى
• سابقه زایمان زودرس (قبل از ۳۷ هفته کامل باردارى) یا سقط
• سابقه تولد نوزاد کموزن
• فاصله باردارى کمتر از ۳ سال با زایمان قبلى

همچنین مقاله های زیر در زمینه بارداری ممکن است برای شما مفید باشد:

• اثر مواد مغذی بر افزایش قدرت باروری
• تغذیه پیش از بارداری
• تغذیه در دوران بارداری
• توصیه هاى تغذیه اى براى خانم هاى باردار لاغر
• توصیه های تغذیه ایی برای خانم های باردار چاق
• مصرف مکمل های غذایی در دوران بارداری
• وزن گیری در دوران بارداری
• حاملگی و ورزش
• توصیه های تغذیه در دوران شکایات شایع بارداری

منابع:

• برنامه کشــورى مادرى ایمن ( مراقبت هاى ادغام یافته ســلامت مادران)، والافر، ش و همکاران. وزارت بهداشــت، درمان ئو آموزش پزشــکی، ســال ۱۳۸۹.
• Bonnie S. Worthington-Roberts, Sue Rodwell Williams, Mosby: Nutrition in Pregnancy and lactation. 5th ed, St. Louis: Mosby, 1993.
• Cunningham FG, Leveno K J, Bloom SL, Hauth JC, Rouse D J, Spong C Y: Williams Obstetrics. 23rd ed, The McGraw-Hill, 2009.
• American College of Obstetricians and Gynecologists: Gestational diabetes. ACOG Practice Bulletin. Obstet Gynecol. 2001. No: 30.
• Kathleen M, Rasmussen and Ann L. Yaktine: Weight Gain during Pregnancy. Washing- ton DC, National Academies Press, 2009.
• Mahan LK, Escott-stump S. Krause’s, Food, Nutrition and Diet Therapy (eds), 13th ed, Philadelphia, WB Saunders Co, 2012, PP: 340-371.
• Metzger BE, Gabbe SG, Persson B, Buchanan TA, Catalano PA, Damm P, et al: Recom- mendations on the diagnosis & classification of hyperglycemia in pregnancy. IADPSG, Consensus Panel. 2010.
• Nicholson W, Bolen S, Witkop CT, Neale D, Wilson L, Bass E: Benefits and risks of oral diabetes agents compared with insulin in women with gestational diabetes: a systematic review. Obstet Gynecol, 2009.
• World Health Organization (WHO): Growth Chart, available from: http://www.who.int/growthref/who2007_bmi_for_age/en.
• S. Preventive Services Task Force: Screening for gestational diabetes mellitus; recommendation statement. Ann Intern Med, 2008.