تغذیه در دوران پیش از بارداری

در این مقاله نکات مهم قبل از بارداری که مرتبط با بحث های تغذیه ای پیش از باداری مادر هستند را بررسی می کنیم.

تغذیه در دوران قبل از باردارى تأثیر زیادى بر روند باردارى دارد. به طورى که تغذیه نامناسب در دوران بلوغ و حتى کودکى مى تواند رشد و نمو را تحت تأثیر قرار دهد و با توقف رشد قدى و یا رشد محوطه لگن در دختران موجب محدود شدن فضاى لگن شود.

رژیم لاغرى طولانى مدت مى تواند موجب آمنوره (قطع قاعدگی) شده و در نهایت شانس بارورى را کاهش دهد.

همچنین کمبود مواد مغذى در دوران قبل از باردارى مى تواند موجب کاهش ذخایر مواد مغذى شده و بر روى عملکرد فرآیندهاى فیزیولوژیک و بیوشیمیایى مؤثر در بارورى تأثیر منفى برجاى گذارد.

میزان ذخایر چربى بدن خانم قبل از باردارى به طور موثرى بر قابلیت بارورى تأثیر دارد .

به طورى که افراد با ذخایر چربى کمتر از ۱۷% اغلب قاعدگى ندارند و آن هایى که چربى بدنشان کمتر از ۲۲ % است، با اختلال در تخمک گذارى مواجه اند.

کاهش ذخایر چربى را معمولاً در زنانى که تمرینات ورزشى بیش از حد و غیراصولى انجام داده و یا مى دهند و یا رژیم هاى لاغرى شدید و متعدد داشته اند مى توان دید.

همچنین افرادى که با اختلالات خوردن نظیر بولیمیا (بى اشتهایى عصبى) مواجه اند در زمره کاهش ذخایر چربى قرار مى گیرند.

علی رغم آن چه گفته شد، خوشبختانه تحقیقات نشان داده است که اصلاح رژیم غذایى مى تواند از اختلالات تخمک گذارى کاسته و بارورى را بهبود بخشد .

از دیگر اختلالات تغذیه اى که موجب کاهش بارورى می شود می توان به کمبود ویتامین دی در هر دو جنس مؤنث و مذکر اشاره کرد.

در واقع جذب مناسب ویتامین دی و به دنبال آن جذب کلسیم در مردان موجب تقویت فرایند اسپرماتوژنز؛ افزایش تحرک اسپرم میشود.

سطوح پایین مس و روى، نیز تأثیر منفى بر تکامل تخمک می گذارد .

از سوى دیگر وجود اضافه وزن در زنان به دلیل تغییر در نسبت تستوسترون به استروژن و اختلال در تخمک گذارى، مى تواند موجب بروز مشکلات بارورى شود.

در زنان چاق، احتمال وقوع دیابت تشخیص داده نشده قبل از باردارى، اختلال تحمل گلوکز و دیابت باردارى موجب شیوع بیشتر ناهنجارى هاى مادرزادى جنین مى شود.

بنابراین کنترل وزن قبل از باردارى مى تواند از میزان خطر ابتلا به ناهنجارى هاى هنگام تولد بکاهد.

رژیم غذایى سالم و غنى از آنتى اکسیدان و برنامه ورزشى مناسب براى آماده شدن زنان براى باردارى مطلوب کمک مى کند.  در مردان نیز افزایش توده بدنى با کاهش سطح تستوسترون سرم و کاهش میزان بارورى همراه است.

اجتناب از مصرف دخانیات نظیر توتون، و تنباکو و نوشیدن الکل و استفاده از یک رژیم غذایى مطلوب حاوى روى ، اسیدفولیک و آنتى اکسیدان ها ، موجب افزایش سلامت اسپرم در مردان مى شود .

با توجه به عوامل خطرزا که در ادامه آورده شده اند، خانم ها قبل از باردار شدن براى حصول اطمینان از سلامت و آمادگى کامل جسمانى و مشاوره، باید به پزشک و متخصص تغذیه مراجعه نمایند.

این مراقبت ها با هدف شناسایى خانم هاى باردار مبتلا به سوءتغذیه (کم وزن، اضافه وزن یا چاق) و رفع مشکل تغذیه اى و رساندن آنان به محدوده نمایه توده بدنى طبیعى و آماده کردن آنها براى داشتن یک باردارى ایمن و بدون خطر صورت می پذیرد.

عوامل خطرزاى مرتبط با تغذیه در دوران باردارى

• سن کمتر از ۱۸ سال
• استعمال دخانیات به مقدار زیاد
• اعتیاد به مواد مخدر و مصرف الکل
• داشتن BMI کمتر از ۱۸.۵ یا یشتر از ۲۵
• سابقه باردارى هاى متعدد با فاصله کمتر از ۳ سال از زایمان قبلى
• سابقه اختلالات بارورى
• ابتلا به دیابت یا پرفشارى خون
• داشتن رژیم غذایى درمانى براى یک بیمارى سیستمیک مزمن
• درآمد کم، تحت پوشش دائمى خدمات حمایتى محلى یا دولتى » محرومیت اقتصادى، اجتماعى یا فرهنگى «بودن یا نداشتن شغل ثابت سرپرست خانوار، کم سوادى و محدودیت دسترسى به غذا
• استفاده از رژیم غذایى غیر متعارف یا با ارزش تغذیه اى محدود
• افزایش ناکافى وزن
• افزایش زیاد وزن
• کم خونى
• باردارى بیش از یک جنین یا چندقلویى

برخى بیمار ى هاى مزمن مرتبط با تغذیه :

مراقبت تغذیه اى از خانم هاى مبتلا به سوءتغذیه در ملاقات پیش از باردارى :

سوءتغذیه زمانى اطلاق مى شود که بدن براى حفظ عملکرد بافت ها و اندام هاى بدن به میزان مناسب مواد مغذى نظیر ویتامین ها، مواد معدنى، پروتئین و چربى و کربوهیدرات را دریافت نمى کند .

با این تعریف هر دو صورت لاغرى و چاقى سوءتغذیه تلقى مى شود. BMI کمتر از  ۱۸.۵ و بیشتر از ۲۵ سلامت مادر و جنین را در طى باردارى تهدید مى کند به همین دلیل لازم است براى اصلاح وضعیت تغذیه خانم قبل از باردارى اقداماتى صورت گیرد.

آمده است. در کنار رعایت اصول تغذیه مناسب، ضرورى است فرد فعالیت بدنى و ورزش را متناسب با سن و شرایط جسمى خود افزایش دهد و حتى الامکان ۳۰ دقیقه در تمام روزهاى هفته پیاده روى کند.

توصیه هاى تغذیه اى به خانم هایى که BMI  کمتر از ۱۸.۵ دارند :

• تنوع غذایى را رعایت کرده و از انواع گروه هاى غذایى مانند نان و غلات، سبزى ها، میوه ها، شیر و لبنیات، گوشت، حبوبات، تخم مرغ و مغزها، به میزان توصیه شده استفاده کنند.
• علاوه بر سه وعده اصلى غذایى حتماً از ۲ یا ۳ میان وعده استفاده کنند
• در میان وعده ها استفاده از شیر خرما ، میوه هاى تازه و انواع مغزها مانند بادام، گردو، پسته، فندق استفاده کنند.
• سبزى خوردن، سالاد همراه با روغن زیتون و یا میوه زیتون در کنار غذا مصرف کنند.
• جهت تحریک اشتها، از انواع چاشنى ها در طبخ غذاها استفاده کنند.

توصیه هاى تغذیه اى به خانم هایى که  BMI  بیشتر از ۲۵ دارند :

• با استفاده از میان وعده ها، تعداد وعده هاى غذایى را در روز افزایش دهند و حجم غذایى هر وعده را کم کنند
• ساعت ثابتى براى صرف غذا در وعده هاى مختلف روز داشته باشند
• مصرف قند و شکر و خوراکى هایى مانند انواع شیرینى، شکلات، آب نبات، نوشابه ها، شربت ها و آب میوه هاى صنعتى، مربا، عسل و… را بسیار محدود کنند.
• از مصرف زیاد نان، برنج و ماکارونى خوددارى کنند
• نان مصرفى بهتر است از آرد سبوس دار تهیه شده باشد مانند : نان سنگک، نان جو و…
• حبوبات پخته مثل عدس و لوبیا را بیشتر استفاده کنند
• شیر و لبنیات خود را حتماً از نوع کم چرب انتخاب کنند
• گوشت را کاملاً لخم و تا حد امکان چربى گرفته و مرغ و ماهى را بدون پوست مصرف کنند
• از مصرف فرآورده هاى گوشتى پرچربى مثل سوسیس، کالباس، همبرگر، کله پاچه و مغز خوددارى کنند
• به جاى گوشت قرمز، بیشتر از گوشت هاى سفید استفاده کنند
• میوه ها و سبزى ها را بیشتر به شکل خام مصرف کنند . مصرف سالاد و یا سبزیجات را قبل یا همراه با غذا توصیه کنید.
• به جاى آب میوه بهتر است خود میوه را مصرف کنند. آب میوه هاى تازه و طبیعى که در منزل تهیه مى شود به آب میوه هاى تجارى که معمولاً حاوى مقادیر قابل توجهى شکر است ارجحیت دارد.
• روغن مصرفى را از انواع مایع انتخاب کنند.
• غذاها را بیشتر به شکل آب پز و بخار پز و یا تنورى، تهیه و مصرف کنند.
• از مصرف غذاهاى پرچرب و سرخ شده پرهیز کنند.
• از مصرف انواع سس سالاد، کره، خامه، سرشیر، شیر پرچرب، ماست و پنیرهاى پرچرب خوددارى کنند.
• مصرف دانه هاى روغنى مثل گردو، فندق، بادام، تخمه، پسته و زیتون را محدود کنند.
• از مصرف غذاهاى آماده و کنسرو شده اجتناب کنند.
• مصرف نمک و غذاهاى شور را محدود کنند.

همچنین مقاله های زیر در زمینه بارداری ممکن است برای شما مفید باشد:

• اثر مواد مغذی بر افزایش قدرت باروری
• تغذیه پیش از بارداری
• تغذیه در دوران بارداری
• توصیه هاى تغذیه اى براى خانم هاى باردار لاغر
• توصیه های تغذیه ایی برای خانم های باردار چاق
• مصرف مکمل های غذایی در دوران بارداری
• وزن گیری در دوران بارداری
• حاملگی و ورزش
• توصیه های تغذیه در دوران شکایات شایع بارداری

منابع:

• برنامه کشورى مادرى ایمن ( مراقبت هاى ادغام یافته سلامت مادران)، والافر، ش و همکاران. وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی، سال ۱۳۸۹
• Bonnie S. Worthington-Roberts, Sue Rodwell Williams, Mosby: Nutrition in Pregnancy and lactation. 5th ed, St. Louis: Mosby, 1993.
• Cunningham FG, Leveno K J, Bloom SL, Hauth JC, Rouse D J, Spong C Y: Williams 23rd ed, The McGraw-Hill, 2009.
• American College of Obstetricians and Gynecologists: Gestational diabetes. ACOG Practice Bulletin. Obstet Gynecol. 2001. No: 30.
• Kathleen M, Rasmussen and Ann L. Yaktine: Weight Gain during Pregnancy. Washington DC, National Academies Press, 2009.
• Mahan LK, Escott-stump S. Krause’s, Food, Nutrition and Diet Therapy (eds), 13th ed, Philadelphia, WB Saunders Co, 2012, PP: 340-371.
• Metzger BE, Gabbe SG, Persson B, Buchanan TA, Catalano PA, Damm P, et al: Recommendations on the diagnosis & classification of hyperglycemia in pregnancy. IADPSG, Consensus Panel. 2010.
• Nicholson W, Bolen S, Witkop CT, Neale D, Wilson L, Bass E: Benefits and risks of oral diabetes agents compared with insulin in women with gestational diabetes: a systematic Obstet Gynecol, 2009.
• World Health Organization (WHO): Growth Chart, available from: http://www.who.int/growthref/who2007_bmi_for_age/en.
• S. Preventive Services Task Force: Screening for gestational diabetes mellitus; recommendation statement. Ann Intern Med, 2008